معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

پس از هجوم تازیان که کیش اسلام در ایران جایگزین آیین زرتشتی شد، بسیاری از آثار ایران باستان به‌تدریج از خاطره‌ها فراموش شد و کم‌کم از دسترس ایرانیان بیرون رفت. فردوسی و برخی گویندگان دیگر پاره‌ای از این داستان‌ها را از آسیب زمان نگاه داشتند و یاد دلاوران و شاهان ایران کهن را در آثار گران‌مایۀ خویش پایدار ساختند. به‌ویژه شاهنامه که شور ایران‌دوستی و شوق دلیری در شعر بلندش نهفته است، سالیان دراز در حفظ داستان‌های کهن و یاد پدران و نیاکان خویش را یاری کرده است.

اما داستان‌های ایران محدود به داستان‌های شاهنامه یا آنچه در کتاب‌های تاریخ فارسی و عربی آورده‌اند، نیست. در آثار کهن ایران، افسانه‌ها و داستان‌های دلکش بسیاری است که تاکنون به سبب غفلت از فرهنگ ایران باستان از آنها بی‌خبر مانده‌ایم. داستان‌هایی که در این کتاب گردآوری شده، داستان‌های کهنسال ایران باستان است که از روزگار قدیم به یادگار مانده است. اصل این داستان‌ها به زبان‌هایی است که امروزه دیگر رایج نیستند و مدت‌هاست مردم ایران آنها را ترک گفته‌اند.

آنچه در این کتاب گردآوری شده، عموماً از زبان‌های باستانی منابع داستان‌های ایران مانند اوستایی و فارسی باستان و پهلوی و سغدی و پارتی گرفته شده و در آثار مختلف پراکنده است. قسمتی از این داستان‌ها از اوستا ـ کتاب مقدس زرتشتیان و کهن‌ترین کتاب ایران ـ ترجمه شده است. داستان‌های اوستا همیشه با داستان‌های شاهنامه یکسان نیست و گاه تفاوت روشنی دارد؛ برای مثال جمشید در شاهنامه به صورت پادشاهی دادگر و پرشکوه نمایان است که خانه‌ساختن و پارچه‌بافتن و نرم‌کردن آهن را نخستین بار به مردمان آموخت و در دوران او کشور آباد شد و مردم آسایش یافتند؛ اما سرانجام به یزدان ناسپاس شد و نافرمانی آغاز کرد و پس از چندی به دست ضحاک تازی از پای درآمد. در شاهنامه سخنی از «دژ جمشید» در میان نیست. در اوستا جمشیدشاه داستان دیگری دارد. بنا بر اوستا، وی نخستین کسی است که هرمزد، خدای بزرگ ایرانیان قدیم، پس از ساختن و پرداختن جهان، نگاهبانی آیین خود و سرپرستی مردمان و جانوران و گیاهان را به وی سپرد. پس از نهصدسال طوفانی هراس‌انگیز نزدیک شد و جمشید از همۀ موجودات جهان جفتی تندرست و بی‌عیب برگزید و به درون دژی که به دستور هرمزد ساخته بود، برد تا از آسیب برف و سرمایی که از پس می‌رسید و جهان را ویران می‌کرد، در امان بمانند. از این‌رو در اوستا نه‌تنها داستان‌های تازه می‌توان یافت، بلکه گاه روایت کهن‌تری از سرگذشت قهرمانان داستان‌های مشهور می‌توان به دست آورد.

در داستان‌های این کتاب بیانی از تجارب و اندیشه‌ها و آرزوهای مردمان بسیار قدیم این سرزمین کهنسال یافت می‌شود. در نبرد «فرشتۀ آب و دیو خشکی» می‌توان تصویری از حادثۀ طبیعی فروریختن باران پس از خشکی دید. در داستان «هرمزد و اهریمن» تصور ایرانیان باستان از آمیزش خوبی و بدی در این جهان نمایان است. «داستان آفرینش» صورت دیگری از بیان همین اندیشه است که از مانویان به یادگار مانده است. در برخی دیگر از داستان‌ها امیدها و آرزوهای آدمیان است که در جامۀ سرگذشت قهرمانان آشکار می‌شود و صاحب‌نظران می‌توانند در پس ظاهر افسانه و داستان، نشانی از تصور آدمی از حقایق عالم و احوال درونی انسان بیابند.

افزون بر اوستا و متون پهلوی، در این کتاب از منابع دیگری مانند کتیبه‌های شاهان هخامنشی، آثار سغدی، قطعات پارتی، آثار مورخان اسلامی و تاریخ هرودوت نیز استفاده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیشگفتار

آرش کمانگیر

هرمزد و اهریمن

داستان جمشید

فرشتۀ باران و دیو خشکی

فرۀ ایزدی

زادن زرتشت

داستان آفرینش

جنگ رستم و دیوان

زریر و ارجاسب

داریوش بزرگ و گومانا

سرگذشت اردشیر پاپکان

جشن سده

داستان کاوه آهنگر

داستان ایرج

خونخواهی منوچهر

داستان سام و سیمرغ

داستان زال و رودابه

رستم دستان

هفت‌خوان رستم

داستان رستم و سهراب