معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

تاریخ شهر در ادبیات به درازا و غنای تاریخ خود ادبیات و شهرهاست. موجودی کتابخانۀ سلطنتی آشوربانیپال در قرن هفتم پیش از میلاد را حدود 25000 جلد تخمین زده‌اند؛ مجموعه‌ای متنوع و چندزبانه از قریب به 1200 متن مختلف که بالغ بر 200000 سطر می‌شد. در میان این آثار می‌شد کهن‌ترین رزم‌نامۀ برجای‌ماندۀ جهان، یعنی «حماسۀ گیلگمش» را یافت که با ستایش از پادشاهی به همین نام آغاز می‌شود؛ پادشاهی که «دیوار مأمن اوروک/ دیوار معبد مقدس اینا و محراب مقدس را بنا کرد». داستان کهن‌تر اینانا و انکی (2500 سال پیش از میلاد) نیز اسطورۀ جانشینی یک شهر به جای دیگر در سومر است. روایت حاکی از آن است که شهر اوروک جای شهر اریدون را در مقام شهر اصلی در جنوب میان‌رودان می‌گیرد. طبق روایت، ایزد انکی ورود ایزدبانو اینانا به اریدو را جشن گرفت و هنگامی که او پس از شادخواری به خوابی سبک فرو رفت، اینانا با مه، هدیه‌ای که انکی در مستی به او بخشیده بود، به اوروک برگشت؛ مه در واقع احکام الهی بود که بنیان‌های تمدن را دربر داشت.

در این کتاب تأثیرات دگرگونی‌های شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بر شهرها و تأثیر این دگرگونی‌ها و تحولات بر بازنمایی شهرها و در تاریخ ادبیات بررسی شده‌اند؛ از این‌رو فصل‌های کتاب بر مبنای ترتیب تاریخی چیده شده‌اند. سراسر سه فصل نخست که به شهرهای ادبیات باستانی و اوایل دورۀ مدرن می‌پردازند، تصویری ملموس از شهرهای نمادین ترسیم می‌کنند. در فصل نخست نویسنده در بحث خود دربارۀ شهرهای آرمانی نشان می‌دهد که یونانیان به این حقیقت آگاه بودند و دریافته بودند تضادی ناگزیر در کار است میان «وابستگی هستی‌شناختی و سیاسی‌شان» به شهری کاملاً منظم، هماهنگ و عادلانه از یک‌سو و واقعیت‌های گریزناپذیر ناهمگونی و دگرگونی‌پذیری، یعنی همان اموری که ما را به انسان بدل می‌کند.

شهرهای باستانی که سوزان استیونز در فصل دوم درباره‌شان می‌نویسد، فراتر از شهرهای تاریخی‌اند. آتن، اسکندریه، رم و اورشلیم اسامی خاصی هستند که با شکل‌های شهر پیوندی ماندگار و نازدودنی دارند. کارن نیومن در فصل سوم بحث را پیرامون پایتخت‌های فرهنگی اروپای قرون وسطا و اوایل دوران مدرن پی می‌گیرد و خاطرنشان می‌کند که شهرهای نمادین در سرتاسر این قرون بااهمیت باقی می‌مانند. نه‌تنها شهرهای تمثیلی و مجازی مانند شهر خدا و شهر روی تپه قد علم می‌کنند، بلکه پایتخت‌های فرهنگی نیز که هر یک ادعا می‌کند، میراث‌دار راستین فضیلت‌ها و قدرت‌های شهرهای باستانی است، تا اندازه‌ای که از طریق منظره‌های تماشایی، مراسم باشکوه و میراث برجستۀ تاریخی و بیانی برگرفته از باستانیان شکل سمبلیک پیدا می‌کنند.

تاریخ مدرن شهر ادبی نیز با آرمان یا شاید اسطورۀ شهرنشینی آغاز می‌شود که موضوع بحث آلیسون اوبرن در فصل چهارم است. سپهر عمومی بخشی از زندگی عمومی است که در آن مردم گرد هم می‌آیند تا بحث و گفتگو کنند و در پی رسیدن به اجماع پیرامون طیفی از مسائل اجتماعی و فرهنگی‌اند. سپهر عمومی در لندن و دیگر شهرهای قرن هجدهم، تماشاخانه‌ها و نشریات دوره‌ای و نیز قهوه‌خانه‌ها را دربر می‌گرفت که مکانی برای ارزیابی و بحث دربارۀ تئاتر و نشریات بودند.

نوشته‌های پاریسی بودلر شاهدی است بر «دراما و تروما»ی مدرن‌سازی شهری. برای فهم اینکه چگونه شعر شهری بودلر این فرایند دووجهی تغییر کیش روان‌شناختی و معنوی به پروژۀ مدرنیستی را بیان می‌کند و نیز درک نقش‌هایی که خاطره و تمنا در تغزل حوزۀ شهری مدرن بازی می‌کنند و بودلر آن را در میانۀ قرن نوزدهم اختراع کرده است، همچنین نقش‌های واسطه‌ای که شاعر و پرسه‌زن در فرهنگ مدرنیزاسیون بر عهده دارند، در فصل پنجم به ارزیابی دیدگاه شعری وی به شهر مدرن پرداخته شده است. سپس نویسنده به سراغ شعر والت ویتمن دربارۀ تعاملات و امیال شهری رفته و به اختصار بازآفرینی و بازنگری‌های جنسیتی خیابان‌گردی، خاطره و تمنا را مدنظر قرار داده است.

استوارت کولور در فصل ششم تأثیر متقابل علم اجتماعی و رمان را بررسی می‌کند. او با انتخاب متونی که از نمونه‌ای صرف برای نظریه فراتر می‌روند، نشان می‌دهد که رمان‌ها اعتبار نظریه‌ها را در تقابل با انگیزه‌ها و رفتار شخصیت‌ها به آزمونی تجربی می‌گذارند و از ناتوانی نظریه در شمول و نظم‌بخشی به آشفتگی زندگی روزمره پرده برمی‌دارند.

نویسندگان در فصل هفتم دربارۀ غیرخودی‌های اقتصادی می‌گویند کارکرد روایت غیرخودی‌ها در ادبیات شهر بر این اساس رقم می‌خورد که آیا سرنوشت‌شان ادغام در دل نظمی اجتماعی است که غاصبان کارشان از آن پشتیبانی می‌کنند یا با آن مقابله.

فصل هشتم شهری را پیش چشمان خواننده می‌گذارد که با انرژی‌های لجام‌گسیختۀ دیونیسوسی پاره‌پاره شده است. دیونیسوس محبوس در شهر، بیمار و کژریخت شده و نوع حضورش نمایشگر ناخودآگاه دگرآزار شهر است.

دن تانت در فصل نهم نشان می‌دهد که امر والای شهری استعاره‌های سامان‌دهندۀ خود را از زیست‌شناسی و فیزیک اخذ می‌کند و سیمای شهری دستخوش تغییر شکل مداوم را به تصویر می‌کشد که با امور جاری و پول رایج جریان پیدا می‌کند و ماشین‌آلات صنعتی و اقتصادی شهری را پیش می‌راند.

دهشت والا در داستان‌های ادبی و به‌ویژه عامه‌پسند به دیدگاهی آشکارا پادآرمان‌شهری میدان می‌دهد که آنگونه‌که راب لاتام و جف هیکس در فصل دهم نشان می‌دهند، به یک اندازه واکنشی است به آرمان‌شهرهای ادبی و برنامه‌ریزی شهری و هراس از جنگ و بحران‌های زیست‌محیطی. نویسندگان نشان می‌دهند که استعاره‌های امر والا دستخوش چرخش‌های چشمگیر مهمی شده‌اند: با انبساط شهر، حوزۀ شخصی منقبض می‌شود.

مالکوم مایلز در فصل یازدهم نشان می‌دهد شهر از نگاه بسیاری از روشنفکران آوانگارد، مکان اصلی مداخله علیه نهادهای فرهنگ بورژوایی غربی، به‌ویژه هنرهای زیبا و موزه‌ها بود. روشنفکران آوانگارد علایقی مشترک داشتن که بر راهبردهایی دربارۀ «آزادسازی» شهر از نیروهای سرکوبگر تاریخ فرهنگ متمرکز بود؛ آنان با این وجود هنر را به درون خیابان‌ها می‌بردند و تکنولوژی صنعتی را در آن می‌گنجاندند.

ست گریبنر در فصل چهاردهم نشان می‌دهد سلطه و تسلیم، هر چیزی مربوط به شهر استعماری را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد؛ از مناسبات اجتماعی آن گرفته تا چشم‌اندازهای مصنوع و آزادی جابجایی ساکنان شهر. هربرت هنگام بحث دربارۀ رمان مایکل اونداتیه با عنوان «در پوست شیر» گسترۀ موقعیت‌های استعماری در طول «عصر استعمار» را به یاد خواننده می‌آورد و جغرافیای پیچیده‌ای از سامان پسااستعماری را به خواننده خاطرنشان می‌کند.

فهرست مطالب کتاب:

فهرست تصاویر

دربارۀ نویسندگان

گاه‌شماری

مقدمه/ کوین آر. مک‌نامارا

1. شهرهای آسمانی و آرمان‌شهرهای عقلانی/ آنتونیس بالزوپولس

2. شهر در ادبیات عهد باستان/ سوزان استیونز

3. شهر قرون وسطا و اوایل دورۀ مدرن در ادبیات/ کارن نیومن

4. تماشاگر و برآمدن کلان‌شهر مدرن/ آلیسون اوبرن

5. خاطره، تمنا، تغزل: پرسه‌زن/ کاترین نسی

6. علم اجتماعی و روایت رئالیستی شهری/ استوارت کولور

7. غیرخودی اجتماعی اقتصادی، کارگران و تهیدستان/ بارت کیونن و لوک دو دروخ

8. فضای شبانۀ شهری/ جیمز آر. گیلز

9. توده‌ها، نیروها و امر والای شهری/ کریستوف دن تانت

10. قطعه‌پاره و فرم در شهر مدرنیسم/ آرنولد واینستین

11. شهرهای آوانگارد/ مالکوم مایلز

12. پادآرمان‌شهرهای شهری/ راب لاتام و جف هیکس

13. شهرهای پسامدرن/ نیک بنتلی

14. شهرهای استعماری/ ست گریبنر

15. شهرهای پسااستعماری/ کارولاین هربرت

16. شهر در ترجمه: مهاجران، اقلیت‌ها، دیاسپورا و جهان‌وطنان/ آزاده سیهان

17. انواعی از شبانی شهری/ کوین آر. مک‌نامارا و تیموتی گری

یادداشت‌ها

راهنمای برای مطالعۀ بیشتر

نام‌نامه

نمایه