معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

از عهد باستان تا به امروز، مذهب یکی از مهم‌ترین عوامل صورت‌بندی و تحولات حیات اجتماعی و فرهنگی ایرانیان بوده است. تاریخ اجتماعی و فرهنگی مذهب در ایران، تداوم‌ها و گسست‌های بسیاری به خود دیده است و در این میان، ورود اسلام به ایران در قرن اول هجری، جامعۀ ایرانی را به بخش کلیدی در تمدن اسلامی تبدیل کرد.

یکی از مهم‌ترین و کلیدی‌ترین آیین‌های شیعی که نقش بنیادینی در صورت‌بندی تاریخی و اجتماعی جامعۀ شیعیان داشته، آیین‌ها و مناسک محرم است. تشیع در طول تاریخ، از خلال آیین‌های محرم توانسته تداوم خویش را حفظ کند و انسجام معنوی جامعۀ شیعیان، بیش از همه در فضای آیینی محرمن بازتولید شده است. مناسک عزاداری محرم که برای بزرگداشت شهید انسانیت و اصحاب فداکارش در واقعۀ کربلا برگزار می‌شود، بیش از آنکه مناسکی برای عزاداری مرگ یک امام باشد، مناسکی است برای بازسازی ایمان شیعی و جامعۀ شیعیان. در مجموعۀ مقالات این کتاب نویسندگان این آیین‌ها و مناسک و مقولات مرتبط با آنها مانند مداحی و هیئت را از منظر جامعه‌شناختی و انسان‌شناختی تحلیل و بررسی کرده‌اند.

محتوای این مجموعۀ مقالات از لحاظ موضوعی بیشتر حول موضوع هیئت‌ها، آیین‌های عزاداری و مداح و مداحی است. در مقالات ابتدایی این مجموعه نگاهی کلی به آیین‌های عزاداری محرم و به‌ویژه در ساختار هیئت‌های عزداری پرداخته شده که بیشتر به این مسئله در کلیت موضوع خودش و به‌مثابۀ یک امر عام پرداخته شده است. در ادامه نیز برخی دیگر از اجزای این مناسک و آیین‌ها با دلالت‌های خاص‌تر آن در حیطۀ تاریخ و اجتماع مورد توجه بوده است. در سایر مقالات می‌توان شاهد آن بود که چگونه نقش‌های مناسکی و آیینی مانند مداح، صرفاً در فضای آیینی باقی نمانده و نقش‌های اجتماعی و اقتصادی خاصی را نیز می‌سازند. از سوی دیگر با فهم نقش مناسکی مداح و تحولات آن در شرایط امروز، می‌توان به پیوستگی و وابستگی این عناصر آیینی به تحولات اجتماعی ـ فرهنگی کلان جامعه پی برد. همچنین این مقالات به طور محدودی بیانگر آن است که چگونه آیین‌های عزاداری محرم ریشه در تاریخ فرهنگی و اجتماعی تشیع داشته و از خلال همین تاریخ، نقش اجتماعی و فرهنگی خود را برای جامعۀ شیعی انجام داده‌اند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

آیین و آیینی‌سازی و فرهنگ عامه‌پسند دینی/ عبدالله گیویان

مناسک عزاداری کربلا و گفتمان کربلا در دین‌ورزی اقشار فرودست شهری/ جبار رحمانی

بررسی و تبیین جامعه‌شناختی هیئت‌های مذهبی عامه‌پسند/ محسن حسام‌مظاهری

تحلیل جامعه‌شناختی از مراسم و مناسک دینی با تأکید بر مراسم عاشورا/ غلامرضا جمشیدی‌ها، علیرضا قبادی

بررسی تحولات هیئت‌های مذهبی زنانه، هیئت‌های سنتی و نوین/ مژگان دستوری

نگاهی جامعه‌شناختی به تحول نقش واعظ و مداح در مناسک عاشورا/ نسیم کاهیرده

ابژه‌های دینی و هویت نسلی در ایران با تکیه بر ابژه‌های عزاداری/ مهری بهار

تفاوت بین‌نسلی در مناسک عزاداری واقعۀ کربلا/ علی جنادله، مریم رهنما

مناسک عزاداری و وجدان جمعی در تشیع ایرانی/ جبار رحمانی

تعامل بین عناصر مادی و فرامادی در مراسم دینی/ مهری بهار

گونه‌شناسی هیئت‌های مذهبی زنان در جامعۀ فعلی تهران/ مژگان دستوری

نگاهی به مداحی رسانه‌ای به‌مثابۀ رویکردی جدید در تبلیغ دینی/ نسیم کاهیرده

مداحی به‌مثابۀ هنر، مداحی به‌مثابۀ شغل/ یاشار دارالشفاء، محمد پورقاسم

مداحی به‌مثابۀ شغل/ الهام شهسوارزاده