معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ملاصدرا در مقدمۀ کتاب «اسفار اربعه» منظور خود را بیان می‌کند و فیلسوف و فیلسوفانه زندگی‌کردن را تنها در قالب قواعد و مفاهیم ذهنی و انتزاعات عقلی جستجو نمی‌کند، بلکه اندیشه را رهوار قلمرویی به وسعت هستی و وجود مطلق می‌داند که نه‌تنها از خاستگاه هستی سخن می‌گوید، بلکه هستی وطن مألوف اوست و با سیروسفر در آن به کشف حقایق و جلوه‌های تازه به تازه می‌پردازد. به عبارت دیگر ملاصدرا نه‌تنها عقل و اندیشه را مولود هستی می‌داند، بلکه عقل را هم‌زبان با هستی می‌داند و با سفر چهارگانه به تفسیر یافته‌ها و حقایق و اسرار نهفته در آن می‌پردازد.

بنابراین حکیم ملاصدرا، تفلسف و اندیشیدن را شأن عقل می‌داند که از هستی سخن می‌گیود و این ویژگی در سراسر آثار نفیس ملاصدرا به چشم می‌خورد. به همین دلیل نویسنده ملاصدرا را «فیلسوف وطن» نام نهاده است؛ یعنی فیلسوفی که از خاستگاه هستی سخن می‌گوید و ترجمان این سخن را تعالیم دین و اهل‌بیت (ع) می‌داند که خالق عقل در اختیار او قرار داده است. به همین دلیل حکیم ملاصدرا وحی آسمانی را عقل کلی می‌داند که در لسان نبی اکرم به عنوان عقل اول انشاء شده است: «اول ما خلق الله العقل»؛ این عقل کلی ترجمان وحی الهی است و به زبان وحی سخن می‌گوید. بدین ترتیب فیلسوف وطن از نگاه حکیم ملاصدرا کسی است که از خاستگاه هستی سخن بگوید و در حصار مکتب مشائیان و اشراقیان و حتی عرفان اسلامی نمی‌ماند. به همین دلیل نام مکتب خود را «حکمت متعالیه» نهاد تا نشان دهد که نردبان معرفت را پایانی نیست و پله‌پله تا عنان عرش ادامه دارد. به همین دلیل نویسنده در این کتاب فیلسوف وطن را در شخص ملاصدرا و آثار او معین و مشخص یافته و در این کتاب از او با عنوان «اولین فیلسوف وطن» یاد کرده است.

همچنین ملاصدرا دین و آموزه‌های آن را زبان عقل معرفی می‌کند و بهترین و تنهاترین راه رهواری عقل را، صراط مستقیم دین و تعالیم پیامبر اکرم می‌داند که نویسنده کوشیده بعضی از مستندات او را در این کتاب بیاورد؛ ولی سرانجام در کتاب شریف «اسرار الآیات» و انوار البینات» به طور شفاف و صریح، تعالیم قرآن از زبان اهل‌بیت (ع) را تنها ملزوم سیر حکمت متعالیه و تفسیر روشن جهان هستی معرفی می‌کند که در فصلی جداگانه به معرفی این کتاب و مطالب مهم آن پرداخته شده است.

به باور نویسنده ملاصدرا فیلسوف وطن است؛ چراکه نه‌تنها عقل و اندیشه را مولود هستی می‌داند، بلکه عقل را هم‌زبان هستی می‌داند و با سفر چهارگانه به تفسیر یافته‌ها و حقایق و اسرار نهفته در آن می‌پردازد. این کتاب با معنای خاصی که از وطن و فیلسوف اراده می‌کند، نخست ملاصدرا و به تبع او استاد غلامحسین ابراهیمی دینانی را مصادیق بارز این مفهوم می‌داند و به کمک آراء و استدلال‌های مندرج در آثار این دو متفکر، آنها را در قامت فیلسوف وطن به علاقمندان معرفی می‌کند.

در روزگار کنونی، علامه طباطبایی، امام خمینی، علامه حسن‌زادۀ آملی، آیت‌الله جوادی آملی و استاد دکتر ابراهیمی دینانی، استوانه‌های حکمت و عرفان اسلامی هستند که مشرب فلسفی و منظومۀ فکری حکیم ملاصدرا را با درس و بحث و تألیفات خود نشر و بسط داده‌اند. آثار استاد دینانی نشان می‌دهد که ایشان دقیقاً ملاصدرا را فیلسوف وطن معرفی می‌کند. نویسنده در این کتاب برای اثبات این ادعا، جستار گسترده‌ای در آثار علمی استاد انجام داده و شش کتاب «دفتر عقل و آیت عشق»، «معمای زمان و حدوث جهان»، «من و جز من»، «از محسوس تا معقول»، «پرسش از هستی» و کتاب «اختیار در ضرورت هستی» را به‌مثابۀ نمونه بررسی کرده است.

در فصل نخست به تعریف فیلسوف وطن پرداخته شده و پیدایش عقل، ساحت قرب الهی و معیار شناخت تبیین شده است. در فصل دوم از ده برهان و اشارت فلسفی سخن گفته شده که اثبات منبع و مرجع برای فیلسوف وطن است که آن منبع واحد، ساحت وجود مطلق و هستی محض است و حتما باید فیلسوف وطن خود را با سیروسلوک عقلی و نفسانی به این ساحت برساند و بعد از آن ساختار معرفت‌شناسی خود را تعریف کند و با قواعد وجودشناسی به تحریر و تفسیر جهان هستی بپردازد. در فصل سوم دربارۀ دین، زبان عقل و هستی سخن گفته شده است و نویسنده با چند نمونه از نطق موجودات و اشیاء هستی از آخرین منبع انسانی یعنی قرآن کریم، زبان موجودات و اشیاء هستی را تبیین می‌کند.

حکیم ملاصدرا فیلسوفی است که از خاستگاه هستی تفلسف نموده و به زبان دین سخن گفته است. مهم‌ترین اثر این فیلسوف وطن، حکمت متعالیه در «اسفار اربعه» است. نویسنده در فصل چهارم به حکیم ملاصدرا به عنوان اولین فیلسوف وطن پرداخته است.

به باور نگارنده، استاد دینانی از منظر فیلسوف وطن، همانند ملاصدرا سخن می‌گوید و حتی برجسته‌تر از ملاصدرا به آثار ابن سینا و شیخ اشراق و دیگر فلاسفه و عرفا صبغۀ وجودی می‌دهد و این دلیل عمدۀ انتخاب ایشان پس از ملاصدرا به عنوان فیلسوف وطن است. در فصل پایانی کتاب شش اثر استاد ابراهیمی دینانی بررسی شده که گواه روشنی بر این ادعاست.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: فیلسوف وطن کیست؟

فصل دوم: براهین و اشارات

فصل سوم: دین، زبان عقل و هستی

فصل چهارم: حکیم ملاصدرا، فیلسوف وطن

فصل پنجم: استاد ابراهیمی دینانی

الف) دفتر عقل و آیت عشق

ب) کتاب معمای زمان و حدوث جهان

ج) کتاب از محسوس تا معقول

د) کتاب «من» و جز «من»

هـ) پرسش از هستی یا هستیِ پرسش

و) کتاب اختیار در ضرورت هستی

کتاب‌نامه

نمایه