معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

از جمله مقوله‌های بسیار مهم جوامع بشری که همواره در حیات درازنای انسان، عجین با فکر و اندیشه و عمل بزرگان اعم از پیامبران، اندیشمندان، سیاست‌مداران، حکمرانان و سایر اقشار مختلف مردم بوده، مقولۀ تاریخ و پدیده‌های تاریخی است. هرچند در گذشته‌های خیلی دور جنبۀ نظری و تئوری تاریخ به مفهوم امروز مدنظر نبود، اما بی‌تردید جنبۀ علمی و کاربردی آن همواره مورد توجه جدی اهل نظر و عمل بوده و در شرایط و موقعیت‌های مختلف نیز مورد استفاده یا سوءاستفاده قرار می‌گرفته است.

به نظر می‌رسد امروزه بازکاوی فرایند و تحول نظام آموزشی نوین در کشور به عنوان یک ضرورت تلقی می‌شود. کما اینکه برخی از مسائل مطروحه در آستانۀ طرح نظام نوین آموزشی و تأسیس مدارس جدید نیز هنوز به قوۀ خود باقی است؛ از این‌رو بررسی کارشناسانۀ مواجهۀ جامعۀ آن روز ایران با مدارس نوین می‌تواند پاسخی به برخی معضلات امروز نیز باشد.

مقالات این کتاب در دو محور عام و خاص نگارش یافته است. محور عام آن دربرگیرندۀ موضوعاتی نظیر: نظام آموزش سنتی و گذار از آن، نظام نوین آموزشی، بانیان مدارس جدید، نقش نهادها و انجمن‌های فرهنگی و آموزشی، نظام آموزشی در عصر قاجار و دورۀ پهلوی، قوانین و مقررات و محتوای آموزشی کتاب‌های درسی تاریخ است. از آنجا که نقش و تأثیر نظام نوین آموزشی بنا بر دلایلی مورد غفلت تاریخ‌نگاری رسمی قرار گرفته و از سوی دیگر این نوع تاریخ‌نگاری پیوند وثیقی با آموزش تاریخ دارد، این محور می‌تواند از زمرۀ محورهای مهم منظور گردد.

صرف‌نظر از نقش‌آفرینی برخی رجال معارف‌پرور نظیر امین‌الدوله، رشدیه و ...، در این بخش جایگاه تاریخی تعدادی از مدارس تأثیرگذار نظیر مدرسۀ سپهسالار، دبیرستان البرز، مدرسۀ خیریۀ ایتام، مدرسۀ مبارکۀ بختیاری، مدارس نوین خوزستان و .... در این بخش گردآوری شده است. البته مقالاتی نیز دربارۀ چالش آموزش دختران در مدارس (با چهار مقاله)، نقد نظام آموزشی مکتب‌خانه‌ای، نهضت مدرسه‌سازی عصر مشروطه، تحولات نظام آموزشی در سلسلۀ پهلوی و همچنین مقاله‌ای دربارۀ فعالیت صنفی معلمان در دوران نخست‌وزیری محمد مصدق و یک مقالۀ منبع‌شناسی تاریخ آموزش و پرورش زینت‌بخش بخش نخست این کتاب هستند.

در محور خاص این کتاب، مقالاتی دربارۀ نظام آموزشی سیستان و بلوچستان ارائه شده است. در این بخش هفت مقاله آورده شده که ذیل موضوع کلی تاریخ فرهنگ و آموزش نوین در سیستان و بلوچستان، عرصه‌هایی نظیر جایگاه ترایخ، فرهنگ و زبان محلی مورد بررسی قرار گرفته و به طور خاص نقش نظامیان در تأسیس مدارس نوین و همچنین دارالتربیه‌های عشایری استان مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین جایگاه معلمان بومی نیز در تدوین تاریخ محلی بلوچستان موضوع یکی دیگر از مقالات این بخش است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ انجمن ایرانی تاریخ

مقدمۀ دبیران همایش

متن سخنرانی آقای عبدالرسول خیراندیش در مراسم افتتاحیۀ همایش: رویکرد تاریخی به شهر برای کتاب‌های درسی تاریخ

الف) مقالات محور عام (به ترتیب سیر تاریخی)

1. آموزش در دورۀ گذار ناصری: تأثیر مدارس میسیونری و حضور معلمان خارجی در شکل‌گیری مدارس جدید و نظام آموزشی نوین/ مهدی شادکام

2. نقد و بررسی سیستم آموزش مکتب‌خانه‌ای در ایران دورۀ قاجار/ گلناز سعیدی، فاطمه آقاخانی

3. تاریخچۀ نهضت مدارس نوین در ایران/ محبوبه غیور بلورفروشان، نرگس خازنی، مهدی رفیعی

4. نگاهی به آموزش نوین دختران در عصر قاجار/ اعظم کلانتر

5. واکاوی ریشه‌های عقب‌ماندگی آموزشی زنان در دورۀ قاجار/ گلناز سعیدی، فاطمه آقاخانی

6. نقش میرزا علی‌خان امین‌الدوله در توسعۀ آموزش و پرورش ایران/ نادیا ره

7. معرفی سندی نویافته از آرشیو قوه قضاییه در خصوص میرزا حسن رشدیه، پدر آموزش نوین ایران/ حسین سلیمی

8. چند سند قضایی دربارۀ مدرسۀ خانداقلی بیک کرمان/ زهرا فریدی

9. مدرسۀ خیریۀ ایتام به روایت اسناد قضایی/ فاطمه نوبخت

10. درس تاریخ در «دستور تعلیمات مدارس متوسطه» مصوب سال 1332 ق/ 1292 ش/ مهرداد فریار

11. بررسی تاریخچۀ دبیرستان البرز به روایت اسناد/ معصومه عظیمیان، رضا بیگدلو

12. ضرورت و چالش‌های آموزش نوین دختران از نگاه نشریات زنان در سال‌های 1299 ـ 1320 ش/ سهیلا ترابی فارسانی، زرین شریفیان‌پور

13. تبلور گوشه‌هایی از تاریخ مدرسۀ سپهسالار در بستر اسناد قضایی با مطالعۀ موردی سند دعوی مالی میان متصدیان مدرسه در دورۀ پهلوی اول/ شهناز چراغ

14. نگاهی به تحولات آموزش و پرورش در دورۀ پهلوی اول/ یاسر ملازئی

15. نقش سالنامه‌های مدارس در تدوین تاریخ آموزش و پرورش/ رحیم روح‌بخش

16. فعالیت صنفی معلمان تهران در دوران نخست‌وزیری دکتر مصدق (1330 ـ 1332)/ محمدمهدی موسی‌خان

17. بررسی سیر تحول و تاریخچۀ تشکیل مدارس نوین در ایران از دارالفنون تا مدرسۀ مبارکۀ بختیاری/ قاسم فتاحی، مهناز حسینی

18. سیر تحولات آموزش و پرورش نوین در استان خوزستان (از آغاز تا پیروزی انقلاب اسلامی)/ محمد امیری

ب) مقالات محور خاص: آموزش نوین در سیستان و بلوچستان

19. جایگاه و اهمیت تاریخ سیستان و بلوچستان در آموزش تاریخ مدارس کشور (با تکیه بر تعیین حدود مرزی ایران در بلوچستان)/ عبدالودود سپاهی

20. نقش نظامیان در توسعۀ آموزش و پرورش جدید در سیستان و بلوچستان/ قاسم سیاسر

21. آموزش و پرورش نوین در سیستان: از شکل‌گیری تا پایان دورۀ پهلوی اول/ عباس اویسی

22. سیاست‌های حکومت پهلوی اول در فرایند حفظ بهداشت و سلامتی دانش‌آموزان دارالتربیه‌های عشایری (مطالعۀ موردی: دارالتربیه‌های سیستان)/ الهام ملک‌زاده

23. اهمیت جایگاه معلمان تاریخ در غبارزدایی از تاریخ محلی بلوچستان/ ابوالفضل حسن‌آبادی

24. نقش شعرسرایی در نقل وقایع تاریخی بلوچ‌ها/ عبدالله صفرزایی

25. نقش و جایگاه قوم و زبان بلوچ در تاریخ ایران/ عبدالرضا کریمی، علیرضا کریمی مسکونی، ساناز عارفی مسکونی