معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شعر سهراب سپهری برگرفته از تجربۀ زیستۀ اوست. او در یکی از نامه‌های خود به طنز می‌گوید: «قدیمی‌ها از تجربۀ شخصی خود حرف می‌زدند، ما نباید بزنیم. نیازی نیست که طعم سرگردانی را چشیده باشیم یا یهودی سرگردان را تصویر کنیم». این نوشتار نشان از اهمیت بالای تجربۀ شخصی یا «سلوک باطنی» از نظر سپهری دارد.

می‌توان گفت سپهری به‌جز در دفتر «مرگ رنگ» که آغاز راه شاعری اوست و سویه‌های اجتماعی پررنگ‌تری دارد. در سراسر «هشت کتاب» از تجربۀ زیسته می‌گوید. گاه تجربۀ او ملموس و ساده‌فهم و گاه انتزاعی و دیریاب است.

اندیشه و جهان‌بینی او مالامال از تلاطم و فرازوفرود است. او در دفتر اول «هشت کتاب» تحت تأثیر نیما یوشیج و فریدون توللی در هیئت شاعری اجتماعی سر برمی‌آورد. از دفتر «زندگی خواب‌ها» به بعد سر در گریبان خود می‌کشد و از دغدغه‌های وجودی خویش دم می‌زند. قطعا ًاز این سفر درازآهنگ درونی، نگرش او به هستی با تلاطم بسیاری همراه خواهد بود. این تغییر در سپهری را به‌سادگی می‌توان در نوع به‌کاربستن واژگان او دریافت.

این کتاب دربرگیرندۀ هفت جستار دربارۀ شعر و اندیشۀ سهراب سپهری است و نویسنده کوشیده در حد امکان زوایایی از شعر و اندیشۀ این شاعر را مورد بحث قرار دهد که پیش‌تر به آنها پرداخته نشده است.

یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های شعر سهراب، زبان طنز اوست؛ با این حال تاکنون تحقیق قابل توجهی در این‌باره انجام نشده است. در اولین جستار این کتاب به شرح و بسط نقش طنز در آثار سپهری پرداخته شده است.

یکی از موضوعاتی که در پژوهش‌های صورت‌گرفته دربارۀ سهراب سپهری کمتر به آن پرداخته شده، جایگاه عشق زمینی در منظومۀ فکری اوست. سپهری به گواه بعضی از سروده‌هایش در دورانی از زندگی خود، عشق را با سلوک درونی‌اش در تضاد می‌داند و از آن با نوعی انزجار یاد می‌کند؛ اما چنان‌که از دو دفتر آخر سپهری برمی‌آید، او طعم عاشقی را چشیده و از آن سخن گفته است. دومین جستار این کتاب به بررسی عشق زمینی در منظومۀ فکری سهراب سپهری اختصاص یافته است.

از میان شاعران نیمایی، کمتر کسی به‌مثابۀ سهراب سپهری تحت تأثیر بیدل دهلوی بوده است. تأثیرپذیری سپهری از بیدل چه در فرم سروده‌هایش و چه در نظام اندیشگانی او نمایان است. در جستار سوم و چهارم کتاب کوشیده شده به برررسی قرابت‌های صوری و فکری شعر سپهری و بیدل پرداخته شود.

بیژن جلالی را می‌توان از جملۀ شاعران برجستۀ معاصر دانست. شعر جلالی همچون شعر سپهری برگرفته از تجربۀ زیستۀ او و آمیخته با مضمون‌های فلسفی ـ عرفانی است. میان سروده‌ها و منظومۀ فکری بیژن جلالی با اشعار سهراب سپهری قرابت‌های بسیاری به چشم می‌خورد. در جستار پنجم کوشیده شده به بررسی قرابت‌های شعری این دو شاعر پرداخته شود.

در سالیان اخیر انبوهی از تألیفات پیرامون شعر و اندیشۀ سهراب سپهری منتشر شده است. متأسفانه از میان همۀ این آثار، کتاب‌های قابل توجهی که دربارۀ سپهری نوشته شده است، از تعداد انگشتان یک دست نیز فراتر نمی‌رود. نویسنده در جستار ششم کوشیده ضمن تشریح این موضوع به ارزیابی انتقادی جریان سپهری‌پژوهی بپردازد.

می‌توان گفت سروش دباغ با شش اثری که تاکنون دربارۀ سهراب سپهری منتشر کرده است، پرچمدار قلمرو سپهری‌پژوهی است. اولین کتاب او دربارۀ سپهری در سال 1393 با عنوان «در سپهر سپهری» منتشر شد. دیگر کتاب‌های سپهری‌پژوهانۀ او به ترتیب سال انتشار عبارتند از: «فلسفۀ لاجوردی سپهری (1394)»، «حریم علف‌های قربت (1396)»، «آبی دریای بیکران (1397)»، «نبض خیس صبح (1398)» و «از سهروردی تا سپهری (1400)». در آخرین نوشتار این کتاب به نقد و بررسی کتاب «از سهروردی تا سپهری» پرداخته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

طنز سپهری: بررسی طنز در اشعار سپهری

از جاذبۀ عشق: بررسی جایگاه عشق زمینی در اندیشۀ سپهری

سپهری در آینۀ بیدل: بخش اول: بررسی قرابت‌های صوری شعر بیدل و سپهری

سپهری در آینۀ بیدل: بخش دوم: بررسی قرابت‌های فکری بیدل و سپهری

به باغ هم‌سفران: بررسی قرابت‌های شعر و اندیشۀ بیژن جلالی و سهراب سپهری

سپهری و سپهری‌پژوهان: بررسی انتقادی آثار برخی از سپهری‌پژوهان

حاشیه‌هایی بر کتاب «از سهروردی تا سپهری» اثر سروش دباغ