معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شعر حافظ به آنچنان فرازنایی در سودگی و سختگی، در پروردگی و پختگی، در همبستگی و هماهنگی در میانۀ پاره‌ها و مایه‌های سازندۀ آن رسیده است که از کالبد می‌گریزد؛ روان‌تر و رهاتر از آن است که در پیکره‌ای ویژه و یگانه بیفسرد و بماند. اندیشه‌ها و معانی در آن جوشان‌تر و خروشان‌تر از آنند که در بستر واژگان سرد و سخت بخوشند و خموش بیارامند. شعر او از این روی چشمه‌ای است همواره زایا که هر دم آبی دیگرگون، روشن و روان و راهجوی از معانی و اندیشه‌ها از آن برمی‌جوشد؛ تا بر بستر جان‌ها و ذهن‌های پذیرا و آماده فرو غلتد و آن را به سیرابی و شادابی بشکفاند و ببالاند؛ بدین‌سان هر کس در سروده‌های او می‌تواند آنچه را خود می‌جوید و می‌پسندد، بیاید.

ساختار آوایی غزل او، پیش از آنکه شنونده یا خواننده به اندیشه‌ها و معانی پرورده و گسترده در آن بیندیشد و پی برد، ناخواسته و ناآگاه بر روان و ذهن وی اثر می‌نهد؛ آن را شادمانه می‌شکوفاند یا اندهگینانه می‌پژمرد. حافظ شعر را به جایی از پروردگی و سرآمدگی برده است، به فرازنایی از نغزی و نازکی هنری رسانیده است که اندکی آن‌سوتر از موسیقی است؛ آن ناب‌ترین، پیراسته‌ترین، مینوی‌ترین هنر. «آن» و انگیزندگی هنری در سروده‌های حافظ بخشی در گرو بافت آهنگین آوایی در آنهاست؛ بخشی دیگر در گرو بهره‌وری استادانه از ترفندها و نیرنگ‌های شاعرانه است که نیک با جان شعر وی درآمیخته‌اند؛ به گونه‌ای که تنها با درنگ و کاوش در شعر اوست که می‌توان بسیاری از این نیرنگ‌ها و ترفندها را یافت و شناخت و بدرکشید. سومین بخش از جادوی سخن وی در گرو نگاره‌های ناب و نغز شاعرانه و انگاره‌های نازک و نوایین اوست؛ نگاره‌ها و انگاره‌هایی که هر زمان رنگی دیگر به خود می‌پذیرند و فروغ و فرازی نوتر می‌یابند و می‌گیرند. آبگونگی در شعر حافظ از این سه: از آهنگ و نیرنگ و رنگ مایه می‌گیرد.

از این‌روی در شناخت نهانی‌ها و نغزی‌های شعر حافظ، به‌ویژه از دیدگاه‌ها و دانش‌هایی می‌باید سود جست که آن زمینه‌ها را آشکار می‌سازند: از زیباشناسی و باورشناسی. از آن‌رو است که در این کتاب کوشیده شده غزل‌های حافظ از این دو دید کاویده و گزارده آید.

نویسنده در این کتاب که «هنباز با رهروان راز» نام گرفته است، به شیوه‌های دفترهای پیشین، بیست غزل از خواجۀ خرمدلان شکفته‌جان و بیداردل، از دید زیباشناسی و باورشناسی، ژرف‌کاو و باریک‌بین، بررسی کرده و کوشیده تا نغزی‌ها و نازکی‌ها و ژرفی‌ها و شگرفی‌ها و رازها و مارهای فسون‌ساز نهفته در آنها که تاب‌ربای زیباپرستان هنرآشناست، از پردۀ نهان‌ماندگی بدر افتند و بر آفتاب.

برای نمونه در شرح زیباشناسی این بیت:

در ازل، پرتو عشق حسنت ز تجلی دم زد؛        ****** عشق پیدا شد و آتش به همه عالم زد

آمده است: «با استعاره‌ای کنایی، روی یار به خورشیدی مانند آمده است که پرتو آن پدیدار می‌خواسته است شد. در این بیت‌ها نیز سخن از پرتو روی رفته است: پرتو روی تو تا در خلوتم دید آفتاب، ***** می‌رود چون سایه، هر دم، بر در و بامم هنوز». (ص 61)

در پایان شرح غزلیات، فهرستی از واژگان دشوار کتاب آمده است.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت نویسنده

غزلیات

یادداشت‌ها

فرهنگ واژگان