معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

به‌راستی حلاج در پی چه بود و چرا بار گران رنج و محنت را بر او تحمیل کردند؛ دو بار دستگیری و ده سال زندان و عاقبت سرنوشتن چون عیسی (ع) صلیب. حرامیان از جسد او هم وحشت داشتند؛ بنابراین او را سوزاندند تا مبادا مدفن او میعادگاه پیروانش شود.

نخستین پیام حلاج در عصر خویش، اعتراض به وضع موجود زمانش بود؛ وضعی که آدمی را در اسارت و دریوزگی و تملق و پول و قدرت قرار می‌داد. پیام دوم او که موجب اتهام کفر و زندقه‌اش شد، طرح مذهب عشق دوسویۀ انسان و خدا بود. او معتقد بود رابطۀ انسان با خدا بر اساس عشق و محبت استوار شده است و می‌گفت عشق در طی معرفت کامل که نه کار عقل است و نه کار اراده، به مرحلۀ کمال نزدیک می‌شود. پیام سوم او این بود که مناسک و اعمال ظاهری شریعت تنها وسیلۀ تقرب به خداست و نه هدف، راه هستند و نه مقصد؛ بنابراین نباید در راه خدا توقف کرد و از مقصد باز ماند.

این کتاب تحقیقی است که لویی ماسینیون پژوهشگر زندگی و آثار اندیشۀ حلاج که عمر گران‌سنگ خود را در احیای یادگارهای حلاج از میان متون کهن گذاشت و چهرۀ واقعی حلاج را باز نمایاند، به نگارش درآورده است. این کتاب مشتمل بر روایت‌های تأۀیف از زندگی حلاج و چهار متن از زندگی حلاج است.

در قسمت اول روایت‌های تألیفی از زندگی حلاج از آغاز کودکی و نوجوانی تا مرگ و شهادت او به طور پیوسته و منسجم بر اساس روایات گوناگون آورده شده است.

متن اول کتاب «مقتل الحلاج» اثر پسر گزارش‌نویس دادگاه حلاج، اسماعیل بن ابی‌عبدالله محمد بن زنجی معروف به ابن زنجی است. ماسینیون این متن را از کتاب‌های ابن عبدوس جهشیاری، ابن سنان، ابن مسکویه، ابن اثیر، ابن خلکان و کتبی تحریر کرده است.

متن دوم با عنوان «تاریخ صوفیه» از عبدالرحمن سلمی است. یکی از مشایخ بزرگ صوفی و یکی از نویسندگان و مورخان آثار عرفانی و بازگوکنندۀ طریقت و کلام صوفیان است. متن کامل «تاریخ الصوفیه» موجود نیست و این قسمت مستخرجاتی است که خطیب بغدادی در «تاریخ بغداد» خود منتشر کرده است.

متن سوم کتاب «بدایه حال حلاج و نهایته» اثر ابن باکوی شیرازی است که شامل 22 روایت است. او از مشایخ صوفیه قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری است. او شاگرد و مرید ابن خفیف شیرازی است. وی پس از مسافرت‌های طولانی سرانجام در نیشابور در خانقاه عبدالرحمن سلمی ساکن شد و پس از مرگ سلمی پیر خانقاه او شد. دو رساله از او برجای مانده که یکی همین کتاب است. کتاب او با روایت حمد پسر حلاج آغاز شده و با روایت ابوعبدالله بن مفلح پایان یافته است.

متن چهارم کتاب «اخبار حلاج» است که ماسینیون دربارۀ اسناد و شواهد آن به‌تفصیل سخن گفته است. به نظر ماسینیون این کتاب با عنوان «مناجات حلاج» نیز شناخته می‌شود. دربارۀ نویسندۀ این اثر آرای مختلفی بیان شده است؛ از جمله علی بن انجب الساعی، علی بن احمد بن علی الواعظ بن القصاص الشروانی و .... . این کتاب در 80 بند دربرگیرندۀ حکایات و گفتارهایی دربارۀ حلاج است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

روایت‌های تألیفی از زندگی حلاج

از بیضا تا بغداد

سیر در آفاق

خصم بیدار می‌شود

دستگیری و زندان

محاکمۀ اول

آرامش در زندان

تلاش مخالفان برای اثبات زندیق‌بودن او

عین‌الجمع

احضار گواهان

محکومیت

مصلوب عشق

مقتل الحلاج ابن زنجی

تاریخ صوفیه عبدالرحمن سلمی

بدایة حال الحلاج و نهایته ابن باکویه شیرازی

اخبار الحلاج

کتاب‌نامه

نمایه