معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

میراث کتاب «دورۀ زبان‌شناسی عمومی» (1916) قدمتی بیش از صدسال دارد و در مجموعۀ متون پایۀ آرای معاصر تبدیل به «کتاب بزرگ» ضروری‌ای شده است. این متن پایه در زبان‌شناسی مدرن، برنامۀ پژوهشی نوآورانه‌ای برپا کرد که منجر به پدیدآمدن روش‌های ساختارگرایانه در علوم انسانی شد. اگرچه «دوره» به‌حق در مجموعۀ متون پایه ارج گذاشته می‌شود، پیشرفت‌های اخیر در زبان‌شناسی سوسوری حوزه‌های متعددی فراهم آورده‌اند که بتوان چشم‌اندازی انتقادی به این متن بنیادی پدید آورد. این پژوهش‌های پیشگامانه عمدتاً محدود به محافل دانشگاهی فرانسوی‌زبان بوده است و در نتیجه به اندازۀ خود «دوره» محبوب و به شکلی گسترده در دسترس نبوده است. این کتاب قصد دارد بخشی از خلأ موجود در دانشوری سوسوری را برای خوانندگان انگلیسی‌زبان پر کند. بخش اول معطوف به وجاهت «دوره» است، در پرتو مغایرت‌های دست‌نوشته‌های شخصی سوسور با تحریر پس از مرگ خود «دوره». بخش دوم میراث معاصر «دوره» را در استقبال لکان، دریدا و مرلوپونتی از کار سوسور بررسی می‌کند.

بخش اول متشکل از نه فصل است که به کلیات بحث وجاهت «دورۀ زبان‌شناسی عمومی» می‌پردازد. فصل دوم طرح کلی پیشرفت‌های اخیر در زبان‌شناسی سوسوری را ترسیم می‌کند؛ نشان می‌دهد که پژوهشگران تفسیر ساختارگرایانۀ پذیرفته از زبان‌شناسی سوسوری را نقد کرده، بر پیچیدگی آن افزوده‌اند و وجاهت خود «دوره» را به چالش کشیده‌اند. پژوهشگران مغایرت‌های متعدد میان ویرایش پس از مرگ 1916 و مطالب مرجع از «ناخلاس» زبان‌شناس را آشکار کرده‌اند. به لطف دسترسی به بعضی نوشته‌های خود سوسور که اخیراً پیدا شده‌اند، اکنون این امکان وجود دارد که به بینش‌های بیشتری در زبان‌شناسی عمومی دست یافت. فصل سوم بر فرایند نوشتن و مرور «دوره» به مثابۀ دکترین رسمی پرتو می‌افکند. دو ویراستار و سایه‌نویس، آلبر سشوئه و شارل بایی، نقش مریدان سوسور را بعد از مرگ استاد تصاحب کردند و حق نوشتن کتابی به خواست خود و به نام او را برای خود قائل شدند. سشوئه سه کتاب مفصل هم در مرور «دوره» تألیف کرد که در آنها اعتبار «دکترین سوسوری» را که با همکاری بایی ساخته شده بود، استحکام بخشید.

فصل چهارم بحث را به راهبردی ویرایشی محدود می‌کند که تلقی زبان به عنوان تنها ابژۀ صرف مطالعۀ زبان‌شناختی را تحمیل کرد. فصل‌های پنجم و ششم به شرح تأثیرگذار دل‌خواه بودن دلالت زبانی می‌پردازند. فصل هفتم مطالعۀ انتقادی «دوره» را بسط می‌دهد تا شامل تفسیر تأثیرگذار دریدا از این متن بنیادین شود. فصل هشتم با پرداختن به رابطۀ متقابل میان هم‌زمانی و درزمانی، مرور «دکترین سوسوری» را تکمیل می‌کند. فصل نهم با درنظر گرفتن خلاقیت زبانی، یعنی تولید لفظ‌های جدید بر اساس لفظ‌های تثبیت‌شده، دوگانی ماهوی لانگ و پارول و هم‌زمانی و درزمانی را ملموس‌تر می‌سازد. فصل دهم نشان می‌دهد که ساماندهی ویرایشی محتوای «دوره» در تثبیت اولویت نظام زبان (لانگ) سهیم بوده و این کار با قراردادن آن بالاتر از تکثر تجربی زبان‌های موجود صورت گرفته است.

بخش دوم متشکل از سه فصل است و میراث «دوره» در فلسفه و علوم انسانی معاصر را بررسی می‌کند. فصل یازدهم نقش «دوره» در تثبیت ساختارگرایی علمی در علوم انسانی را بررسی می‌کند و توجه ویژه‌ای به روان‌کاوی لکان دارد. این فصل نقش ایدئولوژیک مؤلف را در تلقی ساختارگرا از «دوره» به عنوان اثر سوسور و بی‌توجهی هم‌زمان به ن«ناخلاس» سوسور بررسی می‌کند. فصل دوازدهم با تمرکز بر دریدا به سراغ تفسیر پساساختارگرا می‌رود. این فصل تعارض میان نقد عام دریدا به تمدن کتاب و ارجاع خاص او به کتاب «دوره» در خوانشی واسازانه از زبان‌شناسی سوسور را برجسته می‌کند. نوشته‌های کتاب‌نشدۀ سوسور می‌توانند توجیه‌گر بهتری برای دعوت دریدا به متنیت ناکرانمند باشند. بحث فصل پایانی تفسیر پدیدارشناختی مرلوپونتی از زبان‌شناسی سوسور است. ادعای فصل این است که تفسیر مرلوپونتی از «دوره» به عنوان «زبان‌شناسی هم‌زمان گفتار» همسو با تعریف سوسور از زبان به عنوان پدیده‌ای منوط به فعالیت سوژه‌های سخنگو در «ناخلاس» است. در نهایت رویکردهای سوژه و ساختارمحور به دلالت فرهنگی را می‌توان ادغام کرد و ستیز ادراک‌شدۀ میان پدیدارشناشی و ساختارگرایی و پساساختارگرایی را تلطیف کرد.

فهرست مطالب کتاب:

قدردانی

فصل 1: مقدمه

بخش یک: وجاهت دکترین سوسوری

فصل 2: تحولات اخیر زبان‌شناسی سوسوری

فصل 3: ساختن دوره: نوشتن و مرور کتاب

فصل 4: لانگ: ابژۀ شایستۀ زبان‌شناسی

فصل 5: نشانۀ زبانی و نظام زبان

فصل 6:  نگاهی اجتماعی ـ تاریخی به دلالت فرهنگی

فصل 7: دریدا و سوسور: کشاندگی و آلایش

فصل 8: اصل دوگانگی: ؤهم‌زمانی و درزمانی

فصل 9: فراسوی دکترین: نوآوری زبانی

فصل 10: زبان و زبان‌ها

بخش دو: میراث معاصر

فصل 11: میراث ساختارگرا: یک علم انسانی مدرن

فصل 12: پساساختارگرایی: پایان کتاب و آغاز نوشتار

فصل 13: میراث پدیدارشناختی: سوژه‌های سخنگو

کتاب‌نامه

واژه‌نامه

نمایه