معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در این کتاب چنان‌که از عنوان مشخص است، به بررسی روابط دیالکتیکی خدایگانی و بندگی در فیلم‌های اصغر فرهادی از منظری روان‌کاوانه پرداخته شده است. در ابتدا و فارغ از اهمیت روان‌کاوی شخصیت‌های درون فیلم، رسانۀ سینما به این دلیل برای این نوشته انتخاب شده است که اساساً «تجربه سینمایی، تجربه اعمال قدرت بر ابژه است؛ وقتی که در سینما میل می‌ورزیم، میل به سلطه داریم» و این تجربه بعد از پیداکردن حس هم‌ذات‌‌پنداری با شخصیت فیلم افزایش پیدا می‌کند. در هنگام تماشای فیلم، تماشاگر به طور ناخودآگاه با پیروزی قهرمان، خرسند می‌شود و این اتفاق ماحصل همین میل به سلطه و هم‌ذات‌پنداری او با قهرمان است. این حس هم‌ذات‌پنداری به شخصیت فیلم حالتی حقیقی می‌بخشد. به صورتی که تماشاگر در حال تماشای یک فیلم با شخصیت‌پردازی قوی، شخصیت‌ها را به عنوان افرادی حقیقی در فضایی واقعی می‌پذیرد که این ویژگی منحصر به هنر سینماست. رسانۀ سینما به واسطۀ توانایی‌های بیانی‌اش، امکان نمایش دقیق و افشاگرانه ویژگی‌های درونی روان افراد از طریق روابط شخصیت‌های درون فیلم را دارد.

اگرچه این کتاب یک کتاب آموزشی نیست و با رویکرد پژوهشی و به روش تحلیلی و البته بر اساس دیدگاه شخصی نگارنده به رشتۀ تحریر درآمده است؛ اما یکی از اهداف کتاب این است که با شرح علل روان‌کاوانه کنش‌های شخصیت‌های فیلم‌های فرهادی برای فیلم‌نامه‌نویسان جوان الگو و روشی باشد که به خلق شخصیت‌هایی باورپذیرتر بینجامد. به این صورت که پیش از شروع نگارش فیلم‌نامه کامل با توجه به شخصیت خلق‌شده، به کتاب‌های روان‌کاوی مراجعه کرده و نوع دفاع‌های روانی و انگیزه‌های هر شخصیت در موقعیت‌های گوناگون، مورد تحقیق و مطالعه قرار گیرد و حسب موقعیت ایجابی، واکنش شخصیت نسبت به موقعیت‌های دراماتیک طراحی شود و بدین ترتیب شخصیتی خلق شود که برای بیننده مابه‌ازای بیرونی داشته و قابل پذیرش باشد.

دیالکتیک خدایگان و بنده که به روابط قدرت بین دو فرد می‌پردازد، توسط هگل مطرح و توسط کوژو تفسیر گردید. مطابق نظر کوژو، میل انسانی، میل به تأیید است. سوژه برای کسب تأیید باید برتری خود را بر دیگری تحمیل کند. چون دیگری نیز میل دارد تأیید شود، او نیز باید همین کار را انجام دهد. بدین ترتیب بین دو نفر نبردی شکل می‌گیرد. این نبرد زمانی پایان می‌یابد که یکی از مبارزان تسلیم دیگری شود و فرد پیروز را به عنوان خدایگانش تأیید کند. در این کتاب چگونگی پذیرش هر جایگاه در نبرد دیالکتیکی خدایگانی و بندگی توسط شخصیت‌های فیلم‌های اصغر فرهادی با رویکردی روان‌کاوانه و با استفاده از نشانگان روان‌کاوانه مستتر در کنش و گفتار شخصیت‌ها تحلیل شده است.

این کتاب شامل دو بخش است؛ در بخش اول به شرح کلیات و مفاهیم و در بخش دوم به تحلیل شخصیت‌های فیلم‌های اصغر فرهادی پرداخته شده است. بنابراین بخش اصلی کتاب که بیانگر دیدگاه نویسنده و تحلیل آثار سینمایی است، بخش دوم است؛ اما مطالعۀ بخش اول برای همۀ خوانندگان حتی اشخاص آشنا با دیالکتیک خدایگان و بنده و روان‌کاوی ضروری است؛ چراکه در این بخش مفاهیم موردنظر بر اساس خوانش و برداشت نویسنده توضیح داده شده که بنای تحلیل‌های نوشته‌شده در بخش دوم است.

گفتنی است آثاری که در این کتاب مورد تحلیل قرار گرفته‌اند، صرفاً فیلم‌های سینمایی دورۀ دوم فیلم‌سازی اصغر فرهادی به عنوان کارگردان (از سال 1384 تا زمان نگارش کتاب) است. بنابراین آثار مربوط به این هنرمند به عنوان فیلم‌نامه‌نویس یا سازندۀ مجموعۀ تلویزیونی و همچنین دو فیلم اول این فیلم‌ساز بررسی نشده است. از این‌رو مجموع شش فیلم به ترتیب چهارشنبه‌سوری، دربارۀ الی، جدایی نادر از سیمین، گذشته، فروشنده و همه می‌دانند، مورد بررسی قرار گرفته است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

بخش نخست: دیالکتیک خدایگان و بنده

روان‌کاوی

بخش دوم:

فصل اول: چهارشنبه‌سوری

فصل دوم: دربارۀ الی

فصل سوم: جدایی نادر از سیمین

فصل چهارم: گذشته

فصل پنجم: فروشنده

فصل ششم: همه می‌دانند

مؤخره

منابع فارسی

منابع انگلیسی