معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

خلیل کاشانی از شاعران توانای قرن یازدهم است که به دلیل چاپ‌نشدن دیوانش، تقریباً گمنام مانده است و جز در پاره‌ای تذکره‌ها، کمتر از او نام و نشانی در دست است. خلیل به تصریح برخی از تذکره‌نویسان که با او معاصر بودند و چه‌بسا او را از نزدیک می‌شناختند، شاعری توانا و مردی باصلاح و تقوا بود و از روی همین زهد و تقوا، سال‌های پایانی زندگی را ـ حدود بیست سال (از سال 1060 ق) در مشهد رضوی مجاور شد و به آرزوی خویش رسید و سرانجام نیز در آنجا چشم از جهان فروبست.

از تاریخ تولد و وفات او دقیقاً اطلاعی در دست نیست؛ ولی با توجه به اینکه هنگام نوشتن تذکرۀ «قصص الخاقانی» هفتاد سال داشته، سال تولد او باید در آغازین سال‌های قرن یازدهم باشد و با توجه به اینکه هنگام تألیف «تذکرۀ نصرآبادی» دو سال از وفات او می‌گذشته، باید سال فوت او را 1081 قمری دانست و بر این اساس او هنگام وفات، نزدیک به هشتاد سال داشته است.

به تصریح خود شاعر و تذکره‌ها، نامش «باقر» و تخلص او «خلیل» است. البته گاه به جای خلیل، «خلیلا» آمده است. خلیل با اینکه به تصریح تذکره‌ها، مرد زهد و تقوا و ادب بوده است، به گفتۀ نصرآبادی بدخوی بود و اخلاقی تند داشت.

خلیل از شاعران عصر صفوی و سبک هندی است. سبک سخن او نیز مانند شاعران این دوران همانند است و با توجه به اینکه ظاهراً به هند نرفته، سبک شعری او از افراط‌های سبک هندی به دور مانده و از سبک عراقی، فاصلۀ بسیار نگرفته است. به گونه‌ای که می‌توان گفت سبک او هندی متعادل و متمایل به عراقی است.

او مانند دیگر شاعران این دوره بیشتر شاعر غزل است؛ هرچند به دیگر قالب‌های شعری نیز توجه داشته است. بر اساس نسخه‌هایی که از او یافت شده، از میان شانزده هزار بیت او، حدود دوازده هزار بیت آن غزل و چهار هزار بیت دیگر را قصیده، قطعه، ترکیب‌بند، ترجیع‌بند، مثنوی و رباعی تشکیل می‌دهند. اما ویژگی‌های متداول این سبک مانند مضمون‌پردازی، ترکیب‌سازی، تمثیل، توجه به زبان و فرهنگ مردم کمابیش در شعر او دیده می‌شود.

خلیل شاعری شیعه‌مذهب بوده و قصاید و ابیات بسیاری در عشق و علاقه به خاندان عصمت و طهارت دارد. از برخی ابیات برمی‌آید که شاعر از ماندن در کاشان دلگیر بوده و آرزوی سفر داشته است. همچنین از برخی دیگر ابیات برمی‌آید به برخی از شهرها سفر کرده و نیز آرزوی سفر به دیگر مناطق داشته است. از نکته‌های برجستۀ شعر او عشق به عتبات عالیات و شوقی است که به زیارت اماکن مقدس داشته است.

آن‌گونه که از برخی ابیات برمی‌آید، خلیل را با شاعران دیگر آشنایی بوده و به سخن برخی از آنان شیفته. مثلاً در بیت‌هایی از عطار، کمال الدین اسماعیل اصفهانی، سعدی، حسن دهلوی، حافظ، نظیری نیشابوری، سنجر کاشانی، نوعی خبوشانی، زلالی خوانساری، نادم گیلانی و .... یاد کرده است.

تصحیح دیوان اشعار خلیل کاشانی از روی سه نسخه به این ترتیب صورت گرفته است: نسخۀ خطی کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران (نسخۀ اساس)، نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی به شمارۀ 7836 و نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی به شمارۀ 436.

در جلد اول کتاب، اشعار خلیل کاشانی در قالب‌های قصیده، قطعه، ترکیب‌بند، ترجیع‌بند، مثنوی و رباعی به همراه مقدمۀ مصححان آمده و جلد دوم اختصاص به غزلیات شاعر دارد.

فهرست مطالب کتاب:

* جلد اول:

مقدمه

قصاید

قطعات

ترکیب‌بندها

ترجیع‌بند

مثنوی (ساقی‌نامه)

رباعیات

* جلد دوم:

غزلیات