معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

یکی از خاندان‌های پرسابقۀ علمی و تأثیرگذار در عرصۀ فرهنگ و ادب عصر دنبلی، خاندان زنوزی خویی است که به میرزاحسنی مشهورند. جدشان مرحوم حاج‌حسن در کوهکمر مدفون است. اولین شخص از خاندان زنوزی که به خوی منتقل شدند، مرحوم عبدالرسول زنوزی است. وی به علت زدوخوردهای بین ایران و عثمانی توانست تحصیل علم کند و باوجود کار کشاورزی، به سبب علاقۀ زیادی که به علم و اهل علم داشت، درصدد بود فرزندش محمدحسن زنوزی از اهل باشد.

میرزا عبدالرسول حسینی بن میرزا حسن بن عبدالرسول زنوزی الاصل، خویی المسکن مشهور به فناء از سخنوران سدۀ سیزدهم قمری است. میرزا عبدالرسول مقدمات علوم را در خوی نزد پدرش و برادر بزرگ‌ترش میرزا مهدی فراگرفت. سپس به عراق عجم مسافرت کرد و شش سال در اصفهان اقامت کرد و در آن مدت از علوم و حکمت و ریاضی و حساب تحصیل کرد. بعد به خوی مراجعت کرد و بعد از چند سال به عتبات رفت و چهار سال در آن مکان شریف اقامت نمود و فقه و اصول و حدیث را تحصیل کرد.

فنا در ضمن غزلیات و قصاید با سرودن اشعار خوی‌شناسی با مادۀ تاریخ‌هایی که در مورد اتمام بناهایی همراه است، به ذکر 1238 هـ.ق (تاریخ مسجد نمازی)، 1246 هـ.ق (مدرسۀ حاج شفیع خویی) و ... پرداخته است و حضور خود را در این سال‌ها در وطن خود تثبیت کرده است. همچنین با توجه به اطلاعات خوبی که از افراد، بازاریان، روحانیان و اماکن خوی به دست می‌دهد، نشان از حضور وی در خوی دارد.

فنا دارای تألیفات زیادی است. مرحوم ریاحی به دوازده کتاب در یادداشت‌های بازماندگانش به نام او که گویا بیشتر آنها به زبان عربی است، اشاره کرده است: شرح اصول کافی، رساله کنز التقویم، منازل القمر، رساله در رد شیخ صدرالدین قونیه‌ای، شرح برائت الجامعه لزیارات الجامعه، سفینۀ نوحیه و سطور لوحیه، اسما نورانیه و اسرار صمدانیه، غنا اکبر و کبریت احمر، مسک الازفر و العنبر الانضر و ... . از فنا همچنین دو دیوان به یادگار مانده است: دیوان مراثی که دربرگیرندۀ ششصد بند اشعار جانسوز واقعۀ جانگذار کربلا با ملحقات و رباعیات است. دیگر دیوان غزلیات و قصاید که دو نسخه از آن تاکنون شناسایی شده و تصحیح این کتاب از روی این دو نسخه انجام شده است.

فنای خویی به دلیل آشنایی با زبان‌های فارسی، ترکی استانبولی و عربی و زبان ترکی آذری یکی از تواناترین شاعران عرصۀ سخنوری در دورۀ قاجاریه است. آشنایی او با حکمت و عرفان محسوس‌ترین ویژگی زبان فنا را پدیدار کرده و معانی بلند عرفانی با پایبندی به شریعت و آزادگی در تعیین راه حقیقی به عشق آسمانی را رقم زده است. او در قصاید و غزلیات خود فارغ از تقلید در شیوۀ سخنوری سعدی و حافظ نیست، با این وجود استفامت در مشرب فکری، اعتقادات و باورداشت‌های دینی و ظرایف اجتماعی و به‌کارگیری طنز و نقد افکار صاحب کرسی‌های منابر و مساجد در خوی به سبک شخصی خود دست یافته است.

آنچه در دیوان فنای خویی بارز و مشهود است، از لحاظ تأثیر و لطافت بیان و صراحت کلام است که با توسل به تصویرسازی‌های بدیع و مضمون‌آفرینی‌های بکر و گاه تعبیرهای عرفانی برجستگی‌های سبکی خود را نشان می‌دهد. در کل اشعار او روان، ساده و عاری از مصنوع است و دامنۀ وسیع احاطۀ شاعر به آیات قرآنی در اشعارش موج می‌زند.

ویژگی‌های معنایی دیوان فنا را می‌توان اینگونه برشمرد: تحمیدیه، مدح علی (ع)، گله و شکایت، مفاخره، ساقی‌نامه‌ها و ... .

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

مثنویات

قصاید و قطعات

غزلیات

قصاید و غزلیات ترکی

ترجیعات

تعلیقات

آیات

احادیث، روایات و حکم

کتاب‌نامه