افسانۀ قهوه خانه: روایتی قهوه‌خانه‌ای و مردمی از زندگی حمزه
خلاصه
«افسانۀ قهوه‌خانه» روایتی قهوه‌خانه‌ای و مردمی از داستان دینی و پهلوانی زندگی حمزه عموی پیامبر (ص) است. اگر نسخۀ مورد تصحیح جعفر شعار متنی نسبتاً فاخر، ادبی و فاضلانه از این روایت پهلوانی، دینی و تاریخی است، این متن روایت مردمی و عامیانۀ آن است که کاتبی کم‌سواد، نه‌چندان فاضل اما اهل ذوق آن را کتابت کرده است.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
«افسانۀ قهوه‌خانه» روایتی قهوه‌خانه‌ای و مردمی از داستان دینی و پهلوانی زندگی حمزه عموی پیامبر (ص) است. اگر نسخۀ مورد تصحیح جعفر شعار متنی نسبتاً فاخر، ادبی و فاضلانه از این روایت پهلوانی، دینی و تاریخی است، این متن روایت مردمی و عامیانۀ آن است که کاتبی کم‌سواد، نه‌چندان فاضل اما اهل ذوق آن را کتابت کرده است. به‌ویژه نام نسخه بیانگر خوانده‌شدن یا روایت‌شدن آن در فضای قهوه‌خانه است. حضور عامۀ مردم و فرهنگ آنان، وجود مثل‌ها و دشنام‌های فراوان کوچه‌بازاری، طنزها و شوخی‌های عامیانه نشانۀ وجوه فولکلوریک بودن این متن هستند.
این متن از چگونگی به دنیاآمدن ابوزرجمهر وزیر دانشمند ساسانی آغاز می‌شود و با بازگشت ابوالعلا از قاف و ازدواج او با مهرنگار و اسمای پری به پایان می‌رسد؛ کاتب در پایان خود را اینگونه معرفی می‌کند: «مشهدی باقر ولد مرحوم کربلا محمدحسن بازاری ساکن نعلبندسرای بازار، 1239 ق، تاریخ اتمام کتابت» و البته وعدۀ نوشتن ادامۀ داستان در آینده را نیز می‌دهد.
این اثر پهلوانی ـ مردمی حین به تصویرکشاندن پهلوانی‌های ابوالعلا و یارانش، سرشار از بن‌مایه‌های داستان‌های عامیانه و افسانه‌ها و حکایت‌های غیرپهلوانی و غیرحماسی است. ردپای عجایب المخلوقات و عجایب‌نامه‌ها را در سرتاسر این متن می‌توان پی جست. به‌ویژه در یک‌سوم پایانی متن که ابوالعلا به قاف می‌رود و در آنجا به نرده‌دیوان قاف و دارشمشادشان مواجه می‌شود و به تماشای شهرهای سگساران، نیم‌تنان، مرغ‌سران، جنیان، شترسران و شهر زنان و عجایب و غرایب آنها می‌رود. در واقع در این بخش بستر جریان داستان، دو حوزۀ زمین و قافق است و شخصیت‌ها و وقایع زمینی نمونه و تمثالی در عالم قاف دارند. شهبال بن شاهرخ معادل انوشیروان، اسمای‌پری تمثال مهرنگار، عبدالرحمن جنی به جای بزرگ‌مهر و نره‌دیوان آنجا نمونۀ دشمنان نامسلمان امیر در زمین هستند.
رفتن ابوالعلا به قاف به کاتب / راوی امکان داستان‌پردازی همراه با بزرگ‌نمایی‌های افسانه‌وار را می‌دهد. همه چیز در قاف از آن سلیمان نبی (ع) است که حضوری پررنگ در فرهنگ عامه دارد و زندگی تاریخی ـ داستانی سرشار از شکوه و شگفتی‌های او بستر مناسب را برای افسانه‌پردازی‌های راوی فراهم می‌سازد. از دیگرسو ویژگی‌های خارق‌العادۀ پهلوانان و پیشامدهای غیرمنتظره و به دور از عقل، بخش گران‌باری از داستان را به خود اختصاص داده‌اند؛ پرخوری عمر معدی‌کرب که صدها قاب طعام می‌خورد، نعرۀ سهمگین و لباس‌ها و رزم‌افزارهای پرهیمنۀ امیر، داشتن کمندی که به آتش نمی‌سوزد، به شمشیر نمی‌برد و به آب تر نمی‌شود و ...... .
در این افسانه چند شخصیت اصلی وجود دارد که عمر ضمیری شاطر ملقب به بابا پس از ابوالعلا حضور پربار و پررنگی دارد و ظاهراً شخصیت موردعلاقۀ کاتب است؛ به گونه‌ای که خود بارها از او با لحنی ستایش‌آمیز یاد می کند و وقتی او را در برهه‌ای از داستان گم می‌کند، دلتنگی خود را پنهان نمی‌سازد. کی‌انوشیروان پادشاهی که در روایت‌های تاریخی و ادبی، نماد عدل و خرد است از فرۀ ایزدی خود دور داشته شده و مورد نکوهش، تمسخر و دشنام قرار می‌گیرد.
در این متن همچون دیگر منظومه‌ها و متون حماسی و پهلوانی پس از شاهنامه، تأثیر شاهنامه و مؤلفه‌های داستانی و بن‌مایه‌های آن قابل مشاهده است. حضور سیمرغ و یاری‌خواستن قهرمان از او، نبرد با زیان‌کارانی که اغلب اهریمنی تلقی می‌شوند، ماجرا و ساختار داستانی دیو و دلبر و به بند کشیده‌شدن دختر، رهایی دختر از دست دیو و ازدواج پهلوان با او، آزمون ازدواج و شاه‌مهره‌ای در بدن پهلوان که محافظ اوست، تنها نمونه‌های بارز آن هستند.
همچنین در این همچون بسیاری از آثار پهلوانی دین، مسلمانان بر ایرانیان یا مجوسان برتری داده شده‌اند واز ایرانیان با این القاب یاد شده است: زرین‌درفشان و زرین‌کفشان و ساسانیان خوشحال شدند. همچنین این متن همچون دیگر متون ادبی، آیینۀ فرهنگ و آداب روزمره و آیین‌های مردمی است.
پررنگ‌ترین شخصیت در این کتاب پس از حمزه، عمر شاطر است؛ عیاری که حضور او از ملزومات متون پهلوانی و نقالی است. راوی دربارۀ او بسیار سخن‌پردازی می‌کند و شخیت موردعلاقۀ اوست.
این متن بر اساس نسخۀ خطی که در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی نگه‌داری می‌شود، تصحیح شده است.
فهرست مطالب کتاب:
مقدمه
افسانۀ قهوه‌خانه (متن)
پربازدید ها بیشتر ...
پابرهنه در برادوی: زندگی و آثار نیل سایمون
مجید مصطفوینیل سایمون (1927 ـ 2018) یکی از پرکارترین، موفق‌ترین و محبوب‌ترین نمایشنامه‌نویسان جهان و یکی از بهت
زبان ملت، هستی ملت
امامعلی رحمانزبان تاجیکستان با استقلال وطن پیوند ناگسستنی دارد؛ یعنی وقتی که وطن آزاد و مستقل بوده است، زبان هم ش
نظری یافت نشد.