۵۹۸
۲۸۶
گفت‌آمدهایی در شعر معاصر ایران: زمینه‌های اجتماعی و سیاسی

گفت‌آمدهایی در شعر معاصر ایران: زمینه‌های اجتماعی و سیاسی

پدیدآور: فریبرز رئیس‌دانا ناشر: نگاهتاریخ چاپ: ۱۴۰۱مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۳۰۰شابک: 4ـ261ـ267ـ622ـ978 تعداد صفحات: ۱۶۸

خلاصه

در این کتاب سه بررسی نظری آمده است و سه مقالۀ اول کتاب تا زمینه و باورمندی‌ها و ابزارهای تحلیل را به دست دهند. پس از آن در پنج مقالۀ دیگر آثار پنج شاعر یعنی: مختاری، شاملو، فروغ، سیدعلی صالحی و سیمین بهبهانی بررسی شده است. شاید بیشترین خودنمایی آگاهانۀ نویسنده معرفی روش‌شناسی باشد و سپس دریافت هم‌کنشی اجتماعی شعر با تضادهای اجتماعی در آثار این شاعران.

معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

 

تولید آثار هنری و ادبی را نمی‌توان صرفاً تولید مادی دانست که در نظام انگیزش شود، همان حال‌وهوای کمال‌گرایی و بت‌وارگی بورژوازی را دارد؛ گرچه در واقع شماری از تحلیل‌گران مکانیستی ماده‌گرا چنین می‌کنند. تولید کالای مادی، کار اجیرشده و کالاشده را از سوی صاحبان پول و ابزارهای تولید برای عرضه در بازار و مبادله می‌طلبد و نه برای مصرف جسم و روح. اما تولید کالای مصنوعی و در این میان شعر کار از گونه‌ای دیگر را می‌طلبد که با کار از نوع پیشین متفاوت است، البته وجود کارخانۀ شعرسازی چاپلوسانه به ازای صله‌های قابل چانه‌زنی، چنان‌که شاعران بارگاه خلیفه‌گان مزین می‌کنند، ارزش نظریۀ یادشده را از بین نمی‌برد. محصول شعرا اساساً با جنبۀ ویژۀ تولید مادی تفاوت دارد. شاعران، کارگران مولد نیستند.

بدین ترتیب اگر آفرینش هنری شعر دچار لغزش و انحطاط است، آن را نباید از فرایند تحول اجتماعی جدا دانست. آثار عالی شعری در طول زمان به نوعی به تضادهای اجتماعی دوران خودشان مربوط می‌شود، مگر آنکه آن شعرها را جدی نگیریم. امروز نیز شاعرانی داریم که با اصرار چندساله نام خود را در شمار شاعران جای داده‌اند، اما آفرینش‌گر هنری نیستند. لغزش و انحطاط شعر، با بحران در نظام تولید مادی متفاوت است؛ چراکه شاعر با کارگر مولد تفاوت دارد، حتی اگر عمری برای دفاع از رنجبران بسراید و حتی اگر خود از میان آنها باشد. این دو را باید در واحدی دوجنبه‌ای ارزیابی کرد.

هنر و شعر در نظام سلطه تحقیر می‌شود، هم از سوی بازار، هم از سوی نظام قدرت و دستگاه ممیزی‌اش و هم از سوی ناموزونی‌های فرهنگی و اجتماعی. اما این تحقیر مایه‌ای می‌شود برای نبرد در راه بقا و آفرینش‌گری در مدار زیبایی‌شناسی ویژه‌ای که با انسان درمی‌آمیزد و از آزادگی شاعر و از شاعر آزادگی می‌سازد. مبارزۀ شعری آثاری ماندگار در میان شور و درد و هیجان‌های انسانی می‌آفریند.

شاعران میهن ما به‌واقع یا شاعر نیستند، بلکه تنها شعر می‌سرایند یا اینکه فخر سرزمین‌اند، یعنی شاملو و سیمین‌اند. این موقعیت جریان سیال و سازنده و همه‌جانبه شامل زیبایی‌شناختی، زمینۀ اجتماعی و فرم را در عرصۀ نقد می‌طلبد و آن را حیاتی می‌کند. بی‌ شعر، آواز در سرزمین ما هرگز خوش هنجار درنمی‌آید. اما اگر پژواک جادویی آواز کار «آوازخوانان نه آواز» است، شعر، آن شعر که بخشی از ارابۀ جامعه است، که مبارزه آن را به پیش می‌برد. این کار شاعران است نه خود شعر.

هنر و شعر در نظام سلطه، هم از سوی بازار، هم از سوی حاکمان و هم از سوی ناموزونی‌های فرهنگی و اجتماعی نه‌تنها تحقیر می‌شود، بلکه به نظر نویسنده این کتاب به قتل هم می‌رسد. تحقیرکنندگان و قاتل‌ها اغلب ناشناخته مانده‌اند یا شناخته شده‌اند، اما اعتراف نمی‌کنند. گویی بخشی از ادبیات ما در تراژدی انتقام گرفتار آمده است. نام فریبرز رئیس دانا گرچه بیشتر یادآور اقتصاددانی رادیکال در برابر نظام سلطه سرمایه‌داری است، در این کتاب نشان داده که در نقد ادبی با زمینه‌های اجتماعی و سیاسی نیز نگاهی کاوشگر و تفسیری انسان‌گرا دارد. او ویژگی عناصر و ابزارهای نقد ادبی را برمی‌رسد و با این ابزار به نقد شعرهای شاملو، مختاری، صالحی، فرخزاد و بهبهانی می‌پردازد. آشنایی و دوستی دیرپای رئیس‌دانا با این شاعران و استناد به لحظه‌های پربار باهم‌بودن‌شان نه‌تنها به جذابیت نقد‌ها افزوده، بلکه ژرفای بیشتری به داده‌ها و روایت‌های او بخشیده است.

در این کتاب سه بررسی نظری آمده است و سه مقالۀ اول کتاب تا زمینه و باورمندی‌ها و ابزارهای تحلیل را به دست دهند. پس از آن در پنج مقالۀ دیگر آثار پنج شاعر یعنی: مختاری، شاملو، فروغ، سیدعلی صالحی و سیمین بهبهانی بررسی شده است. شاید بیشترین خودنمایی آگاهانۀ نویسنده معرفی روش‌شناسی باشد و سپس دریافت هم‌کنشی اجتماعی شعر با تضادهای اجتماعی در آثار این شاعران.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

تراژدی انتقام

ادبیات و آرمان‌خواهی

بازخوانی «جامعه‌شناسی هنر» آریان‌پور

نقد حماسه در رمزوراز ملی

تمرین پیروزمند «مدارای» محمد مختاری

آرمان رهایی و عدالت، راز ماندگاری شعر شاملو

کابوس فصل سرد، رؤیای ستارۀ سرخ دیالکتیک شعری فروغ

کندوکاو در دو غم سرودۀ بم اثر سیدعلی صالحی

شعرهای اجتماعی سیمین بهبهانی؛ دریچه‌های آزادی

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

منابع مشابه بیشتر ...

نام ها و یادها: تحشیه‌ای بر آدم‌ها و کتاب‌ها

نام ها و یادها: تحشیه‌ای بر آدم‌ها و کتاب‌ها

ناصر علیخواه به کوشش مونا علیخواه

علیخواه در این كتاب، تحشیه‌هایی بر مهم‌ترین آدم‌ها و كتاب‌های زندگی‌اش زده و با هر حاشیه‌نویسی، خوان