معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

مهرها از یافته‌های مهم باستانی هستند که اطلاعات بسیار وسیع و موثقی دربارۀ نام‌جای‌های جغرافیایی و اسامی خاص و مناصب شغلی در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهند. افزون بر این اطلاعات، نقوش روی مهرها باور و نگرش‌های مردمان آن زمان به جهان پیرامون را نشان می‌دهد. نقوش روی مهرها، افزون بر انتقال جنبه‌های زیبایی بصری به بیننده، اندیشه‌های سازندگان آن را نیز منتقل می‌کند. گروه بزرگی از مهرها تنها نقوش هندسی انتزاعی بر خود دارند. دربارۀ معانی این نقوش اختلاف نظر بسیار است. عموماً این نشان‌ها به عنوان نمادهای غیرقابل تعبیر شناسایی شده‌اند. با وجود این برخی این نمادها را به صورت‌هایی تغییریافته از خط پهلوی کتیبه‌ای می‌دانند که به گونه‌ای رمزآمیز مفهوم کتیبه‌ای را در دل خود جای داده است. نویسندگان در این کتاب کوشیده‌اند بررسی اجمالی از نقوش مهرهای ساسانی ارائه دهند.

مهرها و گل‌مهرها اطلاعات موثقی دربارۀ اقتصاد ساسانیان در اختیار می‌گذارند. بیشترین مهرهای ساسانی به‌دست‌آمده متعلق به قصر ابونصر در نزدیکی شیراز (حدود 500 مهر)، تخت سلیمان در آذربایجان (حدود 300 مهر)، آق‌تپه در ترکمنستان (حدود 30 مهر)، تپه‌کبودان در گرگان (حدود 60 مهر) و انباری در دوین ارمنستان (بیش از 100 مهر) است. همچنین مهرهای بسیاری در موزه‌های داخل و خارج کشور موجودند که متأسفانه تاریخ و محل کشف آنها در هاله‌ای از ابهام است. بر اساس هر یک از مجموعه‌های یافت‌شده می‌توان فرضیه‌هایی را مطرح کرد. وجود مهرهایی در مجموعۀ آق‌تپه با نام کرمان و اردشیرخوره حاکی از روابط اقتصادی ساسانیان با دورترین نواحی شاهنشاهی است.

از سوی دیگر پیداشدن مهرهای ساسانی در شرق آسیا در سریلانکا نیز از وجود فعالیت‌های اقتصادی ایرانیان در زمان ساسانیان در آن منطقه حکایت می‌کند. مهرها نه‌تنها برای امور مربوط به دادوستد کالا، بلکه برای مهروموم‌کردن اسناد دولتی نیز استفاده می‌شدند. از روی مهرها و گل‌مهرها می‌توان به فعالیت‌های اقتصادی دورۀ ساسانیان پی برد؛ فعالیتی که بسیار پررونق و پرتحرک بوده است. اثر مهرها بر روی گل‌مشته‌هایی به کالا بسته می‌شد و معرف مالک و محل تولید کالا بود. اثرمهر بر هر بسته‌ای نماد کیفیت کالا و ضمانت آن بود. به نوع اثرمهرها سندی اعتباری برای آن کالا محسوب می‌شد.

جنس مهرهای ساسانی بیشتر سنگ‌های عقیق، هماتیت و یشم است. گیرشمن جنس این مهرها را افزون بر موارد مذکور، از سنگ لاجورد و بلورۀ سنگی نیز می‌داند. گاهی نیز مهرها از سنگ‌های آهکی ساخته می‌شدند.

مهرهای نشان گروه بزرگی از مهرهای ساسانی را شکل می‌هند. کاربرد نشان‌های نمادین که با عناوین «تمغا» یا «مونوگرام» شناخته می‌شوند، بر این مهرها دارای مفاهیمی انتزاعی است که درک آنها کاری بس دشوار است. نشان‌ها به عنوان ابزاری برای شناسایی، مدت زیادی است که بین اقوام مختلف از سرمت‌ها گرفته تا ایرانیان و .... در سراسر دنیا کاربرد دارند. آنها در ایران باستان بیشتر شامل خطوط، دایره و سایر اشکال هندسی می‌شدند. این گروه علائم در زبان ترکی «تمغا» خوانده می‌شوند. کاربرد تمغا امروزه در بعضی کشورها مانند مغولستان و قزاقستان نسبت به سایر جاها بیشتر است. در این کتاب بعد از مقدمه‌ای دربارۀ مهرهای ساسانی، مهرهای نشان به‌اختصار بررسی شده‌اند.

فهرست مطالب کتاب:

سرسخن

مقدمه

مهرهای نشان

نمونه‌هایی از تصاویر مهرهای نشان ساسانی

سخن آخر

منابع