معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ابوریحان بیرونی طی دورۀ حیات خود (362 ـ 440 ق) با سلسله‌های آریایی سامانیان و خوارزمشاهیان در مشرق ایران‌زمین ـ که این هر دو امارت به دست سلطان محمود غزنوی برافتاد و با سلسله‌های ایرانی دیلمی آل زیار ـ در گرگان و طبرستان ـ و آل بویه در مغرب ایران‌زمین ـ که این دو امارت هم به دست سلطان طغرل سلجوقی برافتاد، هم‌عصر بوده است.

او از برجسته‌ترین دانشمندان سراسر اعصار بشری و از بزرگ‌ترین دانشمندان ایرانی دورۀ اسلامی است که در یک خانوادۀ گمنام خوارزمی‌تبار زاده شد و هم از دورۀ نوباوگی خصلت جستجوگری و استعداد تتبع و تحقیق علمی در وی نمایان و شکوفا گردید. امیرنصر منصور بن علی عراق جعدی که خود از ریاضی‌دانان و منجمان بزرگ ایرانی بود، امر تربیت و تعلیم بیرونی را در شهر «کاث» بر عهده گرفت؛ سپس استاد دیگرش در رشتۀ حکمت و علوم عقلی عبدالصمد حکیم بود که سلطان محمد غزنوی بعد از چیرگی بر خوارزم او را نیز به اتهام قرمطی‌گری گرفت و کشت.

پس از برافتادن خاندان شاهیۀ عراق، کاثی در سال 385 قمری به دست مأمون گرگانجی و بر اثر کشمکش‌های میان آن دو خاندان ایرانی کهن خوارزشماهی، ناگزیر وی به خراسان روی آورد و از آنجا هم به ری کوچید؛ سپس چون نتوانست به دربار مجدالدوله ابوطالب دیلمی بویی بپیوندد، از آن دیار رهسپار طبرستان شد. چندی در نزد فرمانروایان شروینی آنجا گذراند و کتاب «مقالید علم الهیئة» را نوشت و در خدمت قابوس زیاری کتاب «الآثار الباقیة» را نگاشت.

تاریخ درگذشت بیرونی و مکان آن محل اختلاف نویسندگان بوده و محل وفات او را غزنه و به سال 440 قمری دانسته‌اند.

رده‌بندی موضوعی آثار بیرونی که نشانگر تخصص‌های علمی مختلف و بیانگر جوانب متنوع فرهنگی و معرفتی اوست، بنا به جداول موجود به این قرار است: الف) ریاضیات: حساب، هندسه، مثلثات، رسم فنی و مساحی؛ ب) نجوم: هیئت کلی، پدیده‌های آسمانی، ابزارهای نجومی، احکام نجوم، گیتی‌شناسی؛ ج) جغرافیا: جغرافیای ریاضی، نقشه‌کشی، زمین‌سنجی، اقلیم‌شناسی؛ د) فیزیک؛ هـ) پزشکی؛ و) طبیعی؛ ز) کان‌شناسی؛ ح) گیاه‌شناسی؛ ط) پزشکی؛ ی) ادبیات: کتاب‌شناسی، دستور زبان، اشعار، روایات؛ ک) تاریخ و .... .

این کتاب از مجموعۀ آثار «از ایران چه می‌دانم؟» اختصاص به بررسی مختصر زندگی و آثار بیرونی دارد. نویسنده پس از زیست‌نگاری بیرونی، در فصول بعدی کتاب به معرفت‌شناسی، روش‌شناسی، هیئت و نجوم، جغرافیا و زمین‌سنجی، دانش‌های طبیعی، تاریخ و تقویم و .... بیرونی می‌پردازد.

فهرست مطالب کتاب:

فصل یکم: زیست‌نگاری

فصل دوم: معرفت‌شناسی

فصل سوم: روش‌شناسی

فصل چهارم: دانش‌های ریاضی

فصل پنجم: هیئت و نجوم

فصل ششم: جغرافیا و زمین‌سنجی

فصل هفتم: دانش‌های طبیعی

فصل هشتم: جهان‌بینی کلی

فصل نهم: تاریخ و تقویم

فصل دهم: دانش‌های اجتماعی

فصل یازدهم: زبان و ادبیات

کتاب‌نامۀ برگزیده