معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

حکیم نظامی گنجوی (قرن ششم هجری) در کنار فردوسی، مولوی، سعدی و حافظ یکی از پنج ستون کاخ ادب پارسی است که هر کدام، وجهی از هنر و معرفت را به کمال رسانده‌اند. حکیم نظامی به‌ویژه از این نظر شایسته توجه است که همانند فردوسی بزرگ توانست در یکی از آشفته‌ترین دوره‌های تاریخ ایران، زبان و فرهنگ این مرزوبوم را از گزند تندباد حوادث روزگار حفظ کند و چراغ حکمت و معرفت را در این سرزمین روشن نگاه دارد.

مثنوی «لیلی و مجنون» نخستین روایت منظوم فارسی از این افسانۀ عربی و دومین عاشقانۀ حکیم نظامی است. این منظومه از نظر پرداختن به آداب عاشقی و آموزش نکته‌های اخلاقی، مکمل «خسرو و شیرین» محسوب می‌شود. ضمن اینکه با نقد بعضی از رسوم نابخردانۀ قبیله‌ای و رفتارهای ناپسند اجتماعی، سعی در اصلاح کجروی‌های فرهنگی دارد.

نظامی در دو کار پیش و بیش از دیگران کوشیده است؛ یکی در پرداختن به موسیقی به‌ویژه در «خسرو و شیرین» که دیدگاه جامعی از نام و کاربرد دستگاه‌ها و گوشه‌های موسیقی ایرانی به دست می‌دهد؛ دیگر تصویرسازی از ستارگان و خیال‌پردازی با آسمان شب که آن را در «لیلی و مجنون» به کمال رسانده و تردیدی در تسلط حکیم نظامی بر دانش ستاره‌شناسی باقی نگذاشته است. در واقع نظامی در این مثنوی، حال بی‌قرار آسمان و رقص ستارگان را جایگزین تغییر فصول و تنوع مناظر طبیعی در داستان خسرو و شیرین کرده و صور خیال‌انگیز آسمان شب را به جای قصه‌های تاریخی نشانده و در این کار تا آنجا پیش رفته که خواننده بدون آشنایی با اساطیر و افسانه‌های آسمان نمی‌تواند منظور کنایه‌های نظامی را دریابد؛ افسانه‌هایی که برخی ریشه در فرهنگ ایران باستان و داستان‌های سنسکریت دارد، بعضی برگرفته از اساطیر عربی و عبری هستند؛ برخی دیگر از تمدن بابلی یا باورهای هندی وارد ادبیات جهان شده و شماری هم از مکتوبات حکمای یونان به دانش ستاره‌شناسی راه یافته است. بنابراین در این کتاب یکی از تلاش‌های نویسنده شرح اشارات حکیم نظامی به آن افسانه‌ها بوده است.

این کتاب خلاصه‌ای مصحح از تمام بخش‌های مثنوی «لیلی و مجنون» است که تلاش می‌کند با ارائۀ توضیحاتی کوتاه برای هر بخش، مطالعۀ این شاهکار ادبی را آسان‌تر نماید؛ همچنین در مقدمۀ کتاب به خلاصه‌ای از شرایط اجتماعی ایران در روزگار حکیم نظامی و تأثیر اندیشه‌های او بر ادبیات، فرهنگ و تحولات اجتماعی حوزۀ تمدنی ایران و جهان عرب اشاره شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

دیباچه

کتاب‌نامه

پندنامه (ساقی‌نامه)

افسانۀ لیلی و مجنون

بخش اول: آشنایی قیس و لیلی

بخش دوم: عاشق شدن قیس و لیلی

بخش سوم: مجنون شدن قیس

بخش چهارم: خواستگاری از لیلی برای مجنون

بخش پنجم: بردن مجنون به زیارت کعبه

بخش ششم: خشم قبیلۀ لیلی بر مجنون

بخش هفتم: در احوال لیلی

بخش هشتم: خواستگاری ابن سلام از لیلی

بخش نهم: ماجرای نوفل

بخش دهم: رهانیدن مجنون، آهوان و گوزن اسیر را

بخش یازدهم: حکایت مجنون و پیرزن

بخش دوازدهم: عروسی لیلی و ابن سلام

بخش سیزدهم: آگاهی مجنون از شوهرکردن لیلی

بخش چهاردهم: وقات پدر مجنون

بخش پانزدهم: دوستی مجنون با جانوران صحرا

بخش شانزدهم: مجنون و آسمان شب

بخش هفدهم: نامۀ لیلی و مجنون به یکدیگر

بخش هجدهم: دیدار مادر مجنون با وی

بخش نوزدهم: دعوت لیلی از مجنون برای غزل‌سرایی

بخش بیستم: ماجرا سلام بغدادی

بخش بیست‌ویکم: وفات ابن سلام؛ شوی لیلی

بخش بیست‌ودوم: وفات لیلی

بخش بیست‌وسوم: وفات مجنون

بخش بیست‌وچهارم: ختم کلام بنام شروانشاه و نصیحت او

فهرست نام شخصیت‌ها و جای‌ها در متن اشعار

فهرست منابع و مآخذ