معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

با وجود پیشرفت‌های گسترده‌ای که دانش منطق در طول 75 سال گذشته کرده است، از سال 1870 که کارل پرنتل اثر چهارجلدی ماندگارش «تاریخ منطق در غرب» را منتشر کرد، هیچ تاریخ کاملی دربارۀ منطق پدید نیامده است. ویلیام و مارتا نیل در این کتاب این کمبود را جبران کرده‌اند؛ آن هم با عرضۀ پژوهشی که در قابلیت اعتماد، کمال ذاتی و برتری همه‌جانبه بسیار از پژوهش پرنتل فراتر می‌رود.

نویسندگان در این کتاب تلاش دارند تاریخ منطق غربی را از افلاطون و ارسو تا دوران معاصر دنبال کنند. خانم نیل بیشتر برای فصل‌های مربوط به منطق باستان مسئولیت دارد و باقی فصل‌ها برای ویلیام نیل است. به طور کلی مطالبی که کتاب آنها را دربر می‌گیرد، سه دسته هستند: نخست بخش‌هایی که بیشتر ماهیتی توضیحی دارند؛ اینها بدنۀ اصلی کتاب را می‌سازند. این بخش‌ها به استثنای چند مورد که تقریباً همۀ آنها به پیشرفت‌های تازه مربوط می‌شوند، روشن، صحیح و کامل‌اند. دوم عبارت‌هایی یافت می‌شوند که نویسندگان در آن عبارت‌ها چماق‌های احتجاج را در برابر نویسندگان‌شان به دست می‌گیرند. اگرچه واردکردن این نوع از بحث بی‌گمان موجه است و به‌راستی چشم‌گیرانه به جذبۀ کتاب کمک می‌کند، بسیاری از خوانندگان احساس خواهند کرد شخصیت‌های تاریخی همیشه در این رویارویی‌ها شکست نمی‌خورند. سوم عبارت‌های دیگری که در آنها مطالب اساساً جدیدی ارائه می‌شوند، مطالبی که ارتباط مستقیم کمی با پاره‌ای به‌ویژه از توضیح دارند. این بخش میزان قابل توجهی احتجاج فلسفی را دربر می‌گیرد، به‌علاوۀ دستگاهی نو از منطق محمولات و برداشتی تازه از عمل‌گرهای وجهی را.

توضیح کتاب از دوران باستان تا رنسانس به ترتیب زمانی پیش می‌رود؛ پس از آن بر بنیانی موضوعی سامان می‌یابد. فصل ابتدایی بیشتر به افلاطون می‌پردازد که شاید بتوان سرآغازهای منطق صوری را در او بازشناخت. در فصل دوم نویسندگان دربارۀ ارسطو سخن گفته‌اند؛ نویسندگان در این فصل به عطاها و خطاهای ارسطو پرداخته‌اند. در فصل سوم که مربوط به مگاراییان و رواقیان است، نویسندگان گزارشی قابل اعتماد و همه‌سویه از آموزه‌های منطقی این دو مکتب ارائه داده‌اند؛ همچنین تحلیلی نو از به اصطلاح «شاه‌دلیل» دیودوروس پیشنهاد شده است و در بخشی از کتاب تلاشی نو برای بازسازی حساب دیسه‌نماهای استنتاجی رواقیان صورت گرفته است.

فصل چهارم به منطق رومی و قرون وسطایی اختصاص داده شده است. این فصل مسائل بسیاری را بررسی کرده که از جملۀ آنها می‌توان به استدلالی از اسکات‌نما به عنوان مثال نقشی در برابر کسانی که یک استدلال را معتبر تعریف می‌کنند، اشاره کرد.

بیش از نیمی از کتاب به تاریخ منطق بعد از رنسانس اختصاص دارد. مطالب بر اساس موضوع چیده شده‌اند، نه ترتیب زمانی. فرگه بیش از هر فرد دیگری در این فصل‌ها بررسی شده است؛ اگرچه لایب نیتس، بولتسانو، میل، بول، پرس، راسل، وایتهد، گودل، تارسکی و دیگران نیز با جزئیاتی بررسی شده‌اند. بخش‌های مرتبط معینی از تاریخ ریاضیات و فراریاضیات نیز گنجانیده شده‌اند.

در فصل نهم، نویسنده دستگاه استنتاج طبیعی مرتبۀ اول را پیش می‌نهد که به سبک گنتزن است و بر مفهوم «درهم‌تنیدگی منطقی» تکیه دارد؛ یعنی نسبتی که میان دو مجموعه از گزاره‌ها برقرار است وقتی ناممکن باشد که همۀ اعضای مجموعۀ اول صادق، و همۀ اعضای مجموعۀ دوم کاذب باشند.

بخشی از کتاب نیز به منطق وجهی اختصاص داده شده است؛ از جمله مسئله‌هایی که کواین دربارۀ جمله‌هایی مطرح کرده است. به گفتۀ نویسندگان مسئلۀ کواین می‌تواند بدون دشواری زیادی حل شود.

به طور کلی نویسندگان این کتاب، پس‌از ترسیم سیر منطقِ پیشاارسطویی، منطق ارسطویی، منطق مگارایی ـ رواقی و منطق رومی ـ قرون‌وُسطایی، به واکاوی زمینه‌های ظهور منطق جدید در دوران رنسانس می‌پردازند؛ سپس سیر منطق، فلسفۀ منطق و فلسفۀ ریاضیات را نزد فرگه و اخلافش بررسی می‌کنند. مترجم پیش‌گفتاری دربارۀ شیوۀ ترجمه، روش گزینش و ساخت معادل‌های فارسی و نقد برخی از داوری‌های تاریخی کتاب و نیز پی‌گفتاری در شرح احوال و آثار نویسندگان و گزارش و سنجش کلی کتاب به متن افزوده است. تعلیقات توضیحی، واژه‌نامه‌های یونانی، لاتین، انگلیسی و آلمانی به فارسی و نمایۀ جامع اصطلاحات، اعلام و کتب، از دیگر افزوده‌های مترجم در راستای تسهیل کار خواننده است.

فهرست مطالب کتاب:

* جلد اول:

پیش‌گفتار مترجم

پیش‌گفتار کتاب

فصل اول: سرآغازها

فصل دوم: ارگانون ارسطو

فصل سوم: مگاراییان و رواقیان

فصل چهارم: منطق رومی و قرون وسطایی

فصل پنجم: منطق پس از رنسانس

واژه‌نامه‌ها

نمایه

* جلد دوم:

فصل ششم: آهنجش ریاضیاتی

فصل هفتم: اعداد، مجموعه‌ها، دنباله‌ها

فصل هشتم: منطق عام فرگه

فصل نهم: تکامل‌های صوری پس از فرگه

فصل دهم: فلسفۀ منطق پس از فرگه

فصل یازدهم: فلسفۀ ریاضیات پس از فرگه

فصل دوازدهم: نظریۀ دستگاه‌های فروبردی

کتاب‌شناسی برگزیده

پی‌گفتار

واژه‌نامۀ انگلیسی ـ فارسی

نمایه