معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

شاهنامۀ فردوسی از روزگار سروده‌شدن تاکنون با زندگی مردم ایران عجین بوده و در واقع جزئی از فرهنگ مردم ایران شده است و به عنوان یک الگوی برجسته و مهم، بر ادبیات رسمی و شفاهی این مرزوبوم تأثیر مستقیم گذاشته است. ردپای اشعار فردوسی در زندگی ایلیاتی‌ها، شهرنشینان، مجالس و محافل محلی همچون قهوه‌خانه‌ها و محافل ادبی و علمی دیده می‌شود. شاهنامه‌خوانی، نقالی، تألیف رستم‌نامه‌هایی به نثر فارسی و ترکی و انتخاب نام‌های شاهنامه‌ای نمایانگر توجه ویژه به شاهنامه در ادبیات شفاهی ایران است. یکی از تأثیرات مهم شاهنامه بر فرهنگ و ادب عامه، جنگ‌نامه‌سرایی به سبک و سیاق شاهنامه است.

جنگ‌نامه‌ها سروده‌هایی روایی از شاعران محلی‌سرا هستن که سال‌ها با شاهنامه وابیات و داستان‌های آن خو گرفته‌اند و برای ثبت و ضبط حوادث نزاع محلی، از سبک و سیاق شاهنامه چه از نظر موسیقی و وزن و چه از نظر کاربرد واژگان و نحو و مسائل ادبی پیروی می‌کنند. موضوع برخی از این جنگ‌نامه‌ها مبارزه علیه دشمنان بیگانه بوده است؛ همچون جنگ‌نامۀ رئیس‌علی دلواری و جنگ‌نامۀ کشم و جرون‌نامه‌؛ برخی از جنگ‌نامه‌ها نیز روایتگر جنگ‌های قومی و طایفه‌ای در یک منطقه هستند که اغلب جنگ‌نامه‌های سروده‌شدۀ موجود در این دسته قرار می‌گیرند.

بر اساس نظر پژوهشگران جنگ‌نامه‌ها در نوع ادبی حماسۀ قرار می‌گیرند؛ اما نویسندۀ این کتاب جنگ‌نامه‌ها را حماسه نمی‌داند. به همین دلیل در این پژوهش به تحلیل و بررسی جنگ‌نامه‌های محلی فارسی در ایران و مشخص‌شدن گونۀ ادبی آن پرداخته شده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد سرایندگان جنگ‌نامه‌های محلی آشنایی علمی دقیقی با علم عروض و قافیه و ویژگی‌های دستوری زبان و صناعات ادبی نداشته‌اند و نمی‌توان انتظار داشت این افراد همانند سرایندگان ادبیات رسمی به تمامی علوم ادبی مسلط باشند. البته بهره‌مندی از دانش ادبی در میان این فراد متفاوت است.

در فصل نخست مباحثی دربارۀ مشخصه‌های ژانر، مؤلفه‌های حماسه و نیز معرفی مختصر آثاری که به تأثیر و پیروی از شاهنامه سروده‌ شده‌اند (همچون منظومه‌های پهلوانی، دینی، تاریخی، طومارهای نقالی و جنگ‌نامه) بیان شده تا کار پرداختن به جنگ‌نامه‌ها روشمندتر دنبال شود.

فصل دوم که مفصل‌ترین بخش کتاب است، جنگ‌نامه‌های دهگانه‌ تحلیل و بررسی شده‌اند. در مبحث مربوط به هر جنگ‌نامه، به ماجرای تاریخی آن جنگ، خلاصۀ روایت جنگ‌نامه، بررسی مؤلفه‌های حماسه در آن جنگ‌نامه و بررسی ویژگی‌های سبکی آن پرداخته شده است. در نهایت با بسامدگیری از تمامی مؤلفه‌های بررسی‌شده در قالب جدول، تحلیل و نتیجه‌گیری ارائه شده است. این ده جنگ‌نامه عبارتند از: جنگ‌نامۀ رئیس‌علی دلواری، جنگ‌نامۀ کشم، جنگ‌نامۀ ده‌بلوک، جنگ‌نامۀ حیات داود و شبانکاره و جنگ‌نامۀ برتابناک لیراوی (لیراوی و حصار)، جنگ‌نامۀ مأذون، جنگ‌نامۀ کموترنامه، جنگ‌نامۀ کوه گَوَه، جنگ‌نامۀ بهبهان و قنوات، جنگ‌نامۀ سیدیوسف با علی گرامی در خاک بامنیر.

یافته‌ها نشان می‌دهد سرایندگان جنگ‌نامه‌ها اگرچه در سرایش منظومۀ خود تأثیر بسیار فراوانی از شاهنامۀ فردوسی پذیرفته‌اند، موسیقی و وزن، ویژگی‌های واژگانی و ویژگی‌های ادبی آنها به تقلید و تأثیر از شاهنامه است؛ اما واژگان محلی و عناصر بومی و فرهنگ و ادب شفاهی نیز در این منظومه‌ها موج می‌زند. با وجود این همه تقلید و پیروی از سبک و سیاق شاهنامه، این آثار همۀ مؤلفه‌های حماسی را دارا نیستند؛ اغلب آنها به‌جز جنگ‌نامه‌های کشم و جرون‌نامه و رئیس‌علی دلواری از زمینۀ ملی بهره‌مند نیستند.

فصل پایانی اختصاص به نتیجه‌گیری مباحث دارد. در پیوست کتاب نیز متن اشعار جنگ‌نامه‌ها (به استثنای جنگ‌نامۀ کشم و جرون که به صورت مکتوب در دسترس همگان است) نگاشته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

* مقدمۀ مدیر قطب علمی

* پیش‌گفتار

* فصل اول: تعاریف و اصطلاحات

ژانر/ گونه/ نوع

حماسه و مؤلفه‌های آن

اهمیت حماسه نزد ایرانیان

گذری بر شبه‌حماسه‌ها

نسبت جنگ‌نامه با حماسه

* فصل دوم: بررسی سبک‌شناختی جنگ‌نامه‌های محلی فارسی در جنوب ایران

تعریف جنگ‌نامه با نگاهی به تاریخچه و انواع آن

معرفی و بررسی جنگ‌نامه‌های محلی موردمطالعه

* فصل سوم: نتیجه‌گیری

* پیوست: متن جنگ‌نامه‌ها

* منابع و مآخذ