۵۶۸
۲۱۱
ده گفتار دربارۀ شاهنامۀ فردوسی

ده گفتار دربارۀ شاهنامۀ فردوسی

پدیدآور: گروهی از نویسندگان ناشر: تاریخ ایرانتاریخ چاپ: ۱۴۰۱مترجم: فهیمه شکیبا، علیرضا مهدی‌نژاد مکان چاپ: تهرانتیراژ: ۱۰۰۰شابک: 1ـ64ـ8687ـ600ـ978 تعداد صفحات: ۳۲۷

خلاصه

این کتاب مجموعۀ ده مقاله دربارۀ شاهنامۀ فردوسی است که در آنها به برخی مفاهیم و مضامین ادبی، تاریخی، دینی، هنری، داستانی، اعتقادی و اجتماعی در حماسۀ ملی ایران پرداخته شده است. مقالات برگزیده به قلم برجسته‌ترین استادان و پژوهشگرانی که اغلب غربی و گاه ایرانیان در غرب تحصیل‌کرده‌اند و در حوزه‌های ادبیات فارسی، تاریخ، ایران‌شناسی و مطالعات اسلامی صاحب‌نظرند، نوشته شده است.

معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.


حکیم ابوالقاسم فردوسی احتمالاً در سال 367 قمری (حدود 38 سالگی) هم‌زمان با کشته‌شدن ابومنصور دقیقی، کار سرودن شاهنامه را آغاز کرده است؛ اما خود اشاره می‌کند که سرودن آن را بعد از سال 365 آغاز کرده است. او برای ادامۀ کار دقیقی، نخست قصد داشت به بخارا ـ پایتخت سامانیان ـ برود تا از نسخۀ منثور ابومنصور محمد بن عبدالرزاق بهره گیرد؛ اما ظاهراً دوستی به نام محمد لشکری نسخه‌ای از آن را برای او تهیه کرد و او کار سرودن شاهنامه را در شهر خود با حمایت منصور پسر ابومنصور آغاز کرد. سرایش شاهنامه حدود 33 تا 35 سال طول کشیده اما احتمالاً فردوسی آخرین بار در سال 400 یا 409 قمری، برخی از ابیات شاهنامه را حذف و تجدیدنظر کرده و آن را به غزنه فرستاده است.

فردوسی در اثر حماسی خود فرازونشیب‌های زندگی را با معیار خرد سنجیده که این بدون آگاهی از دانش‌های زمانه‌اش امکان‌پذیر نبوده است. بسیاری از پژوهشگران معتقدند او پهلوی می‌دانست، از علوم دینی و فلسفی آگاهی بود و دربارۀ شعر و نثر عربی معلومات وسیعی داشت و به سبب تربیت دهقانی با فرهنگ و آیین‌های باستانی ایران آشنایی داشت و این دانسته‌ها بر بینش شعر او تأثیرگذار بود.

این کتاب مجموعۀ ده مقاله دربارۀ شاهنامۀ فردوسی است که در آنها به برخی مفاهیم و مضامین ادبی، تاریخی، دینی، هنری، داستانی، اعتقادی و اجتماعی در حماسۀ ملی ایران پرداخته شده است. مقالات برگزیده به قلم برجسته‌ترین استادان و پژوهشگرانی که اغلب غربی و گاه ایرانیان در غرب تحصیل‌کرده‌اند و در حوزه‌های ادبیات فارسی، تاریخ، ایران‌شناسی و مطالعات اسلامی صاحب‌نظرند، نوشته شده است. نخست پنج مقاله‌ای آورده شده که در آنها به طور کلی موضوع شاهنامه مطالعه و بررسی شده و سپس پنج مقالۀ مرتبط با مفاهیم دین، جنگ و صلح و اخلاق، مرگ، نیروهای اهریمنی و شیاد در شاهنامه برگردان شده است.

مقاله «شاهنامه فردوسی یکی از آثار ادبیات جهان» مقدمۀ فرنکلین لوئیس دربارۀ شاهنامۀ فردوسی در ویژه‌نامه نشریه مطالعات ایرانی است. او در این مقاله جایگاه اثر فردوسی را میان دیگر آثار کلاسیک جهان نشان داده و به‌حق شاهنامه را «شاهکار ادبیات جهان» نامیده است. به عقیدۀ او، آثار کلاسیک نبوغ ملی جامعه را نشان می‌دهد و عمدتاً جدیت و هدفی والا برای سرودن آنها وجود داشته است؛ اما وظیفه منتقد دانا، معرفی اثری ماندگار و جهان‌شمول است که بتواند انسان را سر شوق آورد، قدرت پروردن روح آدمی و همراه‌ساختن او را با خود داشته باشد، معقول و منطقی و عاری از هرگونه تعصب مطلب را بیان کند و از هذیان و آشفته‌گویی دور باشد. اهمیت کار لوئیس در این است که خواننده با پژوهش‌های قدیم و جدید دربارۀ شاهنامه، ترجمه‌های شاهنامه به زبان‌های مختلف و دیدگاه غربیان دربارۀ این حماسه ملی، که لوئیس آن را حماسه‌ای جهانی می‌داند، آشنا می‌شود.

مقالۀ «رشیدالدین و شاهنامه» از چارلز ملویل، استاد تاریخ ایران در دانشکده مطالعات خاورمیانه و آسیایی کمبریج و مدیر مؤسسه بریتانیایی مطالعات ایرانی است. او اینجا به روایات مربوط به تاریخ پیشدادیان، به‌خصوص نسخۀ اخیراً تصحیح‌شده جامع‌التواریخ رشیدالدین پرداخته و آن را با نسخه فارسی تاریخ بلعمی و نظام‌التواریخ قاضی بیضاوی مقایسه کرده است؛ نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که رشیدالدین در این بخش از کتاب خود بیشتر بر پیام‌های آموزندۀ فردوسی، عدالت و دستاوردهای نخستین شاهان تأکید دارد، نه بر داستان‌های شاهنامه. مورخان پس از رشیدالدین نیز ظاهراً بیشتر جنبه‌های ادبی ـ ‌روایی شاهنامه را در آثار خود منعکس کرده‌اند.

مقالۀ «چرا شاهنامه مصور شد؟» از الگ گرابار استاد بازنشسته مؤسسه هنرهای اسلامی آقاخان در دانشگاه هاروارد و مدرسه مطالعات تاریخی مؤسسه مطالعات نوین در پرینستون است. او در این مقاله به این موضوع پرداخته است که چگونه قدمت تصاویر شاهنامه به حدود سیصدسال بعد از پیدایش متن می‌رسد. او سعی کرده راه‌های ممکن برای این ناهمگونی را معرفی کند و راه‌حل آن را در پیامدهای اجتماعی و ایدئولوژیک حکومت مغول یا ویژگی‌های فرهنگ مدنی آن بداند.

مقالۀ «شاهنامه: بین سامانیان و غزنویان» از غزال دبیری است که دکتری ایران‌شناسی خود را از دانشگاه یوسی‌ال‌ای گرفته و اکنون مدرس و مسئول برنامه‌ریزی درسی زبان و ادبیات‌فارسی در دانشگاه کلمبیاست. او در این مقاله ساختار داستان ساختگی سامانیان دربارۀ پذیرش اولیۀ شاهنامه را بررسی و آن را با شاهنامه و بستر تاریخی و حماسه‌های ساختگی پس از آن مقایسه کرده است. او معتقد است هدف، محتوا و کارکرد شاهنامه با تاریخ و اشعار دهه‌های قبل و بعد از آن فرق دارد. این عامل سبب شده است پذیرش و محبوبیت شاهنامه نزد برخی شاهان با تأخیر مواجه شود.

مقاله‌های «مسئله منابع فردوسی» و «دین در شاهنامه» از دیک دیویس، نویسنده، شاعر و مترجم برجسته انگلیسی و استاد بازنشسته گروه فرهنگ و زبان‌های خاور نزدیک دانشگاه ایالتی اوهایو است. در این کتاب دو مقاله از او به فارسی برگردان شده است: «مسئله منابع فردوسی» پیش‌تر ترجمه شده و سپس نقدی بر آن نیز نوشته شده است. مترجمان اثر حاضر به ترجمه پیشین دسترسی نداشتند، اما به سبب اهمیت مطلب و معرفی منبع‌شناسی فردوسی این اثر مجدد برگردان شد. در این مقاله، درباره منابع اصلی فردوسی در سرودن شاهنامه صحبت شده و گفته شده بخش افسانه‌ای حماسه فردوسی تا ظهور ساسانیان احتمالاً برگرفته از اشعار شفاهی است نه منابع مکتوب و فقط بخش مربوط به ساسانیان برگرفته از منابع مکتوب است؛ در مقالۀ «دین در شاهنامه» نیز دیویس درباره این موضوع بحث می‌کند که چرا فردوسی شاهنامه را با اشاره‌ای جزئی به آفرینش جهان آغاز کرده و با داستان زردشت شروع نکرده و حتی بحث آفرینش و تاریخ بشری را از دیدگاه قرآنی آن مدنظر قرار نداده است؛ فردوسی در بخش‌های بعدی پیشینه دینی ایران پیش از اسلام را به‌تصویر کشیده، اما با کم‌اهمیت جلوه‌دادن تضادهای مذهبی در تاریخ ایران، از شروع‌کردن شاهنامه با داستان تغییر کیش گشتاسپ به آئین زردشت اجتناب کرده است. دیویس در این مقاله به نقش خدا و عدل الهی در شاهنامه پرداخته است.

مقالۀ «اخلاق جنگ و صلح در شاهنامه فردوسی» از محمدجعفر امیرمحلاتی پژوهشگر، استاد دانشگاه و دیپلمات پیشین ایرانی است که دکتری مطالعات اسلامی را از دانشگاه مک‌گیل اخذ کرده، در دانشگاه‌های کلمبیا، پرینستون، ییل و جورج‌تاون در حوزه جهان اسلام تدریس کرده و در سال ۲۰۰۴ فلوشیپ مطالعات ایرانی را از دانشگاه هاروارد گرفته است. در این مقاله اخلاق جنگ و صلح را در شاهنامه بررسی و مشخص کرده سهم ایرانیان در ادبیات جهانی و روش سازش آنها در تاریخ ریشه در سنت ایرانی اسلامی‌شان داشته است.

مقالۀ «مرگ پادشاهان: هویت گروهی و تراژدی «نژاد» در شاهنامه فردوسی» از ادموند هیز، دکتری دانشگاه شیکاگو در گروه زبان‌ها و فرهنگ و تمدن‌های خاور نزدیک است؛ او در این مقاله تأکید می‌کند شاهنامه بیانگر هویت طبقه اشراف‌زادگان و نجبای دهقان است؛ چراکه فردوسی خود از طبقه زمین‌داران خراسان بوده و سعی داشته با تجدید تاریخ و ادبیات ایران پیش از اسلام هویت قومی دهقانان را بار دیگر زنده کند. در این مقاله، سلطنت و مرگ آخرین شاه ساسانی یزدگرد سوم که در بخش پایانی شاهنامه آمده، مطالعه شده است تا دگردیسی از دوره پادشاهان ایرانی به دوره اسلامی بررسی و دوره‌ای که فردوسی در آن می‌زیسته بهتر درک و موضوع تراژدی نژاد در دوره تحول از پیش از اسلام به دوره اسلامی فهمیده شود.

مقالۀ «مار و جادو: انسانیت، جنسیت و نیروهای اهریمنی در شاهنامه فردوسی» از لوری پیرس، دکترای زبان و ادبیات فارسی از گروه فرهنگ و زبان‌های خاور نزدیک دانشگاه شیکاگو است. در این مقاله، نقش نیروهای اهریمنی در شاهنامه بررسی شده است. یکی از جالب‌ترین روایات در این‌باره داستان ضحاک و مارهای روییده بر شانه او است که بر این سرزمین فرمانروا می‌شود. ضحاک و مارهای او صورت جسمانی دارند، اما مخلوقات اهریمنی همیشه مادی نیستند و جسم ندارند و عمدتاً به صورت نیروهای وسوسه‌کننده هم ظاهر می‌شوند. در این مقاله ارتباط انسان و آفریده‌های اهریمنی، اینکه چگونه بدی به شیوه تبعیض‌گونه جسمیت‌یافته، مطالعه شده و گفته شده است مرد و زن از نظر توانایی مقابله با نیروهای اهریمنی در شاهنامه متفاوت عمل می‌کنند و به روش‌های گوناگون از اهریمن فریب می‌خورند که این نشان‌دهنده تصویر پیچیده و چندلایه بدی است که همه‌جای شاهنامه دیده می‌شود.

مقالۀ «کهن‌الگوی شیاد در شاهنامه» از سباستین دن اوجیل، دانشجوی کارشناسی‌ارشد نظریه ادبی، مطالعات فارسی و فلسفه در دانشگاه لیدن هلند است. در این مقاله، به این سوال پاسخ داده می‌شود که آیا چیزی به نام کهن‌الگوی شیاد در شاهنامه وجود دارد؟ ازآنجاکه کهن‌الگو مفهومی روان‌شناختی در مطالعات یونگ است، نویسنده روایت اکوان‌دیو در شاهنامه را تحلیل و الگوی شیاد در فرهنگ ایرانی را بررسی کرده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مترجمان

شاهنامۀ فردوسی یکی از آثار «ادبیات جهان»

رشیدالدین و شاهنامه

چرا شاهنامه مصور شد؟

شاهنامه: بین سامانیان و غزنویان

مسئلۀ منابع فردوسی

دین در شاهنامه

اخلاق جنگ و صلح در شاهنامۀ فردوسی

مرگ پادشاهان: هویت گروهی و تراژدی «نژاد» در شاهنامۀ فردوسی

مار و جادو: انسانیت، جنسیت و نیروهای اهریمنی در شاهنامۀ فردوسی

کهن‌الگوی شیاد در شاهنامه

نمایه

نظر شما ۰ نظر

نظری یافت نشد.

پربازدید ها بیشتر ...

ایل بختیاری در دورۀ قاجار

ایل بختیاری در دورۀ قاجار

آرش خازنی

موضوع این کتاب تأثیر متقابل حکومت و ایل در حاشیۀ ایران در دورۀ قاجار است. بررسی تاریخ اتحادیۀ ایلی ب

قصۀ ما به خر رسید: خر و خرپژوهی در شعر فارسی

قصۀ ما به خر رسید: خر و خرپژوهی در شعر فارسی

غلامعلی گرایی، زهراسادات حسینی

خرپژوهی در شعر طنز فارسی یکی از زمینه‌های طنز بوده که باید به‌جد مورد تحقیق و پژوهش قرار می‌گرفت. نو

منابع مشابه بیشتر ...

صدای پای آب: نگاهی بر بلندترین شعر سهراب سپهری (خوشنویسی قطعات: غلامحسین امیرخانی): بر اساس درس‌گفتارهای شعر معاصر

صدای پای آب: نگاهی بر بلندترین شعر سهراب سپهری (خوشنویسی قطعات: غلامحسین امیرخانی): بر اساس درس‌گفتارهای شعر معاصر

سوگل مشایخی

این کتاب افزون بر مقدمۀ نویسنده، از دو بخش سامان یافته است؛ بخش نخست کتاب شرح شعر «صدای پای آب» سپهر

تحفۀ فاطمیه: جنگ‌نامۀ سردار فاتح در یزد

تحفۀ فاطمیه: جنگ‌نامۀ سردار فاتح در یزد

میرزا مهدی جلالی یزدی

«تحفۀ فاطمیه» اثر شادروان میرزا مهدی جلالی یزدی است که در ستایش و گزارش جنگ محمدرضا خان سردار فاتح ب

دیگر آثار نویسنده بیشتر ...

مجموعه مقالات همایش ملی تصوف: شاخصه‌ها و نقدها (دو جلد)

مجموعه مقالات همایش ملی تصوف: شاخصه‌ها و نقدها (دو جلد)

گروهی از نویسندگان

حدود پنجاه مقاله در این دو جلد انتشار یافته‌اند که به موضوعاتی چون عقل و شهود در تصوف؛ تصوف و قرآن و

زبان، فرهنگ و شناخت

زبان، فرهنگ و شناخت

گروهی از نویسندگان

این کتاب دربرگیرندۀ یازده مقاله از کتاب «راهنمای زبان و فرهنگ» راتلج است. در این کتاب تأکید بر این ب