معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

آنچه علامه طباطبایی را در سدۀ چهاردهم هجری از دیگر اندیشمندان متمایز و متفاوت می‌سازد، توجه ویژۀ او به انسان، زندگی و واقعیت‌های بنیادی فکری، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی اوست. یکی از برجستگی‌های بارز علامۀ طباطبایی آن است که فیلسوف و اندیشمند زمانه بود. او «با زمان» حرکت نکرد، بلکه «در زمان» زیست. پرسش‌های زمانه را می‌شنید، آنها را می‌پروراند و برای پاسخ به آنها می‌اندیشید. در ژرفنای واقعیت‌های زندگی انسان‌ها راه می‌یافت، آنها را می‌کاوید و در این فرایند کاویدن به اندیشه‌های کارساز و نوین برای بهبود وضعیت زندگی انسانی دست می‌یافت. در حین تفکر پیرامون موضوع‌ها و مسئله‌های بسیار ژرف، بنیادی و انتزاعی فلسفی، هیچ‌گاه از آنچه را که با واقعیت‌های زندگی روزمره و انضمامی انسان‌ها پیوستگی داشت نیز بیگانه نبود. نه‌تنها بیگانه نبود، بلکه با آنها در سطح وسیع آگاهی، خویش و آشنا بود.

این کتاب پژوهشی است دربارۀ نگرش علامه طباطبایی، فیلسوف، مفسر، اندیشه‌ورز و اندیشه‌کاو معاصر ایران پیرامون مسئله‌هایی که با زندگی انسان‌ها پیوند ناگسستنی و درهم‌تنیدگی سرشتی دارد.

مسئلۀ اصلی در گفتار اول، نسبت میان ادراک‌های اعتباری و الهیات اجتماعی تکوینی از منظر علامه طباطبایی است. برای واکاوی و تبیین این مسئله ابتدا به چند نکتۀ بنیادی که با موضوع اصلی ارتباط تنگاتنگ دارد، پرداخته شده که عبارتند از: معنا و مفهوم هدایت تشریعی و تکوینی، فکر و آگاهی و رابطۀ تسخیری با دیگر، نقش علوم و ادراک‌ها در تداوم زندگی اجتماعی، کارکرد علوم و ادراک‌ها. سپس نسبت ادارک‌های اعتباری و الهیات اجتماعی تکوینی از منظر علامه مورد بررسی قرار گرفته است.

در گفتار دوم دیدگاه علامه دربارۀ ویژگی‌های انسان به‌ویژه زندگی اجتماعی او و منشأ پیدایش جامعۀ انسانی و نیز تمایل انسان به برقراری عدالت اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته و تلاش شده است تا نوآوری‌های ایشان در زمینۀ انسان‌شناسی اسلامی نشان داده شود.

نسبت دین و اخلاق یکی از مهم‌ترین مسائل فلسفۀ اخلاق شمرده می‌شود و انسان‌ها را با پرسش‌های مهمی مواجه کرده است: چه نسبتی میان دین و اخلاق وجود دارد؟ آیا دین مستقل از اخلاق است یا اخلاق مستقل از دین است؟ آیا دین مبتنی بر اخلاق است یا اخلاق مبتنی بر دین است؟ آیا وجود اخلاق دینی امکان‌پذیر است؟ آیا طرح اخلاق غیردینی امکان‌پذیر نیست؟ در گفتار سوم به دیدگاه علامه دربارۀ پیوند دین و اخلاق پرداخته شده است. ایشان به وحدت دین و اخلاق و تعامل میان آن دو معتقد است و آن را از طریق فطرت توحیدی و فطرت اخلاقی تبیین می‌کند.

در گفتار چهارم به اهمیت مسئلۀ اخلاق و نقش آن در زندگی انسان پرداخته شده است. همۀ اندیشمندانی که دربارۀ انسان و زندگی و سعادت و نیک‌بختی او پژوهش نموده‌اند، به جایگاه اخلاق در بهبود وضع زندگانی انسان واقف بوده و همواره آدمیان را به پایبندی مسائل آن دعوت کرده‌اند. علامه نیز در آثار خود به‌ویژه «المیزان» از این مسئله غافل نبوده است. این گفتار دیدگاه ایشان را دربارۀ اخلاق بررسی کرده است. آنچه در این نوشتار مدنظر بوده، طرح اطلاق اخلاق و رد نظریۀ نسبیت اخلاقی است.

در گفتار پایانی ابتدا شیوۀ آشنایی انسان با بعد نفسانی خود از دیدگاه علامه گفتگو شده و سپس به تعریف نفس از منظر فیلسوفان پرداخته شده است. آنگاه دلیل‌های تجرد و غیرمادی‌بودن نفس و جدایی آن از بدن مورد بررسی قرار گرفته و سرانجام ایرادها و شبهه‌های منکران نفس مجرد از بدن به‌ویژه مادی‌گرایان مطرح و از نظر علامه طباطبایی به آنها پاسخ داده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

گفتار یکم: ادراک‌های اعتباری و الهیات اجتماعی تکوینی

گفتار دوم: بنیادهای ساختار زندگی اجتماعی انسان

گفتار سوم: تبیین چگونگی پیوند میان دین و اخلاق بر پایۀ فطرت توحیدی

گفتار چهارم: اطلاق اخلاق و توجیه‌ناپذیری نظریۀ نسبیت اخلاقی

گفتار پنجم: سرشت غیرمادی نفس انسانی

منابع