معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در جستجوی تاریخچۀ تفتیش در ایران، تصویب نخستین قانون اداری وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه نقطۀ عطفی به شمار می‌آید. بر اساس این قانون در کنار مسائل مختلف آموزشی، دستور تفتیش مدارس و کنترل کتب درسی نیز تصویب گردید. در مادۀ 12 قانون اساسی معارف مصوب آبان 1290 شمسی آمده است: «مفتشین دولتی در کل مدارس و مکاتب رسمی و غیررسمی حق ورود و تفتیش دارند و هیچ مدیری در هیچ موقعی حق مخالفت ندارد».

در این دوران هم‌زمان با افزایش تعداد مدارس، کنترل و نظارت بر امر آموزش ضرروی تشخیص داده شد و گسترش پیدا کرد. از این‌رو مفتشین مختلفی به مدارس رفته و گزارش مشاهدات خود را کتبی اعلام می‌نمودند. در گزارش‌های مفتشان وزارت معارف، مسائلی مختلف نظیر شیوۀ تدریس معلمان، مشکلات معلمان در امر تدریس، میزان آگاهی و تسلط معلمان، کتاب‌های تدریس‌شده، سطح علمی و اطلاعاتی شاگردان، وضعیت مدارس از نظر تجهیزات، میزان بهره‌مندی شاگردان از روش تدریس معلمان، بهداشت مدارس، نحوۀ برگزاری امتحانات مدارس، میزان پایبندی مدیران و کادر آموزشی به مفاد متحدالمال‌های صادره از سوی وزارت معارف و مسائلی از این قبیل طرح شده است.

در دوران پهلوی اول تحت تأثیر سیاست‌های دولت به‌ویژه تمرکزگرایی و افزایش نظارت دولت بر امور، حدود اختیارات و دامنۀ عمل مفتشان و کارکردهای ادارۀ تفتیش بیشتر شد. بررسی گزارش‌های مفتشان، قوانین مصوب، متحدالمال‌های وزارت معارف دربردارندۀ اطلاعاتی دربارۀ وظایف مفتشان و ماهیت ادارۀ تفتیش و اهداف تأسیس آن است.

با توجه به اهمیت مسئلۀ بازرسی در نظام آموزشی و خلأ مطالعات تاریخی در این‌باره، این کتاب معطوف به بررسی روند شکل‌گیری ادارۀ تفتیش، ساختار اداری، وظایف و کارکردهای مفتشان مدارس، نحوۀ عملکرد آنها و تحلیل محتوای گزارش‌های مفتشان مدارس است. مقطع مورد مطالعه نیز دورۀ قاجار و پهلوی است.

در فصل نخست، ابتدا دربارۀ مسئلۀ بازرسی در نهج‌البلاغه سخن گفته شده و سپس پیشینه‌های تاریخی نظارت آموزشی و ارزشیابی معلم در دنیا بررسی شده است. مفهوم‌شناسی بازرسی و بازرسی در دورۀ قاجار و پهلوی دیگر موضوعات این فصل را شکل می‌دهند.

ادارۀ تفتیش وزارت معارف به عنوان یک نهاد نظارتی، کنترل و بازرسی امور معارفی و به‌ویژه مدارس را عهده‌دار بود. این اداره در راستای تحقق اهداف سازمانی خود، مفتشان را ملزم به تهیۀ گزارش از حوزه‌های مورد بازرسی‌شان کرده بود. فصل دوم کتاب اختصاص به بررسی گزارش‌های مفتشین مدارس از شهرهای مختلف ایران دارد.

نظام‌نامۀ ادارۀ تفتیش دربردارندۀ اطلاعات دقیق و جامعی دربارۀ ساختار ادارۀ تفتیش، وظایف و کارکردهای رئیس، کارمندان این اداره و دستورالعمل‌های مربوط به نحوۀ انتخاب رئیس، مدیران شعب و سایر کارکنان، شیوۀ محاکمه و تعیین مجازات‌های مربوط به تخلفات کارکنان این اداره است. در فصل سوم ساختار و گسترۀ کارکردهای ادارۀ تفتیش بررسی گردیده است.

مدرسه از جمله فضاهای عمومی است که به دلیل شرایط خاص آن می‌توان به عنوان کانون‌ همه‌گیری‌های بیماری‌های مختلف در نظر گرفته شود. در فصل چهارم مسئلۀ بهداشت مدارس و جایگاه آن در گزارش‌های مفتشین بررسی شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

1. نگرشی بر مقولۀ بازرسی و پیشینه‌های آن

2. گزارش‌های مفتشین مدارس از شهرهای مختلف ایران

3. ساختار و گسترۀ کارکردهای ادارۀ تفتیش

4. جایگاه بهداشت مدارس در گزارش‌های مفتشین

فهرست منابع

پیوست‌ها

فهرست اعلام