معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

سفر استعارۀ خوبی برای فهم تحولات یک نظریه است. در برداشت اولیه و ابتدایی، سفر به معنای دورشدن از نقطۀ آشنا و نزدیک‌شدن به مکانی جدید است. به این معنا، حرکت از جایی و رسیدن به جایی دیگر، با توجه به ارتباطی که با نقطۀ اول داریم، راه خوبی برای فهم ساخته‌شدن نظریه است. در عین حال سفر معنای موقتی‌بودن نیز می‌دهد؛ چراکه وقتی در سفر هستیم، به لحظات گذار و ناپایدار نزدیک می‌اندیشیم. در عین حال سفر ما را با تغییرات پیرامون نیز آشنا می‌کند و استفاده از مفهوم سفر برای نظریه به معنای تغییراتی است که در طول سفر و پس از آن تجربه خواهد کرد.

چرا استفاده از استعارۀ سفر برای فهم ساخت و تحول نظریه مفید است؟ چرا و چگونه بین این دو رابطه برقرار شده است؟ نویسنده می‌کوشد برخی مباحث طرح‌شده ذیل این رابطه را شرح دهد. وقتی از رابطۀ سفر با نظریه سخن می‌گوییم، شاید بهتر باشد تعریف خودمان را از نظریه روشن کنیم.

این کتاب از ایدۀ سفر نظریه‌ها دفاع می‌کند، بدین معنا که فهم نظریه‌ها مستلزم نوعی سفر با مختصاتی است که در فصول این کتاب بدان اشاره شده است. هدف نویسنده نه نقد نظریه‌های غربی است و نه دفاع از آنها، بلکه شیوۀ مواجهۀ خلاقانۀ با این نظریه‌ها مدنظر نویسنده است و اینکه راوی نظریه باید خود همانند مسافری باشد که تجربه‌های خود و جامعۀ خود از سفر را درون یک نظریه برای ما بازگو کند.

کتاب در پنج فصل تنظیم شده است. در فصل اول به رابطۀ میان ایدۀ سفر با نظریه پرداخته شده است. نویسنده می کوشد این نکته را به بحث بگذارد که چگونه ایدۀ سفر راهی را برای فهم نظریه برای ما باز می کند. ایدۀ سفر پیش از این در ایران با مفهوم «کوچ» معرفی شده است. هم کوچ و هم سفر مفهوم خوبی برای تأمل در باب نظریه‌ها برای ما هستند.

در فصل دوم نویسنده کوشیده ایدۀ ادوارد سعید را در دو مقالۀ ماندگارش تشریح کند؛ اینکه سعید ایدۀ سفر نظریه‌ها را اساساً به چه معنا به کار گرفته؛ چه دلالت‌هایی برای آن متصور شده است؛ چه مراحلی را در یک سفر باید هر نظریه‌ای پشت‌سر بگذارد و ایدۀ سفر نظریه چگونه در طول زمان توسط سعید تکمیل شد و چه شکل‌هایی برای حیات نظریه در طول حیات‌شان می‌توان تصور کرد؟

در فصل سوم با تأکید بر ایده‌های جیمز کلیفورد، به تحول در معنای سفر در عصر جهانی‌شدن و زمانۀ بی‌قراری‌های مستمر پرداخته شده است و تأثیری که این پارادایم جدید در مفهوم سفر نظریه‌ها دارد، در یک دهه بعد از ادوارد سعید به بحث گذاشته شده است.

فصل چهارم بحثی دیگر به نام «سفر مفاهیم» یا «مفاهیم کوچنده» را به میان کشیده است. در اینجا مخاطب با «سفر نظریه‌های مسافر» روبرو می‌شود و اینکه این ایده چگونه در قرن حاضر خودش را به شکلی دیگر تبدیل کرد. این ایدۀ مایک بال که مفاهیم یا برخی از مفاهیم بنیادی هر نظریه می‌تواند مستقل از نظریه به مسافرت برود و در رشته‌های دیگر سرک بکشد و در آنها انقلابی ایجاد کند، دست‌مایۀ نویسنده در این بخش است. در همین فصل زمینۀ بحثی انتقادی گشوده شده که هر سفر و مهاجرتی امری گزینشی است. از این‌رو برخی مفاهیم یا نظریه‌ها از هجرت باز می‌مانند، برخی آوارگی را در وطن تجربه می‌کنند تا بمیرند و برخی با ترک زادگاه خود یا میدانی که در آن به دنیا آمده‌اند و رفتن به میدان‌های جدید، پروبالی جدید می‌گشایند و افق‌های جدیدی را در علم باز می‌کنند. اما همۀ فرایند سفر را باید امری سیاسی دید؛ به این معنا که حرکت از یک مکان به مکان دیگر در یک نظریه، تابع دلالت‌های سیاسی و اجتماعی است که ناشی از وضعیت نابرابر میان محققان علوم اجتماعی در جهان است.

فصل پایانی کتاب ایدۀ مطرح‌شده ذیل نظریات جنوب را بیشتر گسترش می‌دهد. نظریه‌پرداز جنوب، ریون کونل، معتقد به شکاف میان نظریات شمال و جنوب است و بدین واسطه اعتقاد دارد که نظریه‌پردازان شمال امکان شنیده شدن صدای نظریه‌پردازان جنوب را فراهم نمی‌کنند. به زبان ساده، حرف‌های آنها «نظریه» و حرف‌های ما «نظر» دانسته می‌شود؛ از این‌رو پژوهش‌های آنان امکان چتپ و گسترش ایده در کنفرانس‌ها و مجلاتی که عمدتاً در مناطق شمالی جهان متمرکز است می‌یابد و مطالب صاحب‌نظرات جنوبی، خاموش می‌ماند. به یک معنای کلی، سفر نظریه‌ها از شمال به جنوب ، سفری یک‌طرفه است و کمتر امکان بازگشت پیدا کرده است. در این فصل با تکیه بر نظریات مایکل بوراووی، به سفر برخی از نظریه‌ها و از جملۀ ایدۀ شناخته‌شدۀ وی با عنوان «جامعه‌شناسی مردم‌مدار» پرداخته و نشان داده شده چگونه نظریه‌های شمالی در کشورهای جنوب از نو می‌توانند بازآرایی و ترکیب شوند تا بتوانند در بستر جدید جای گیرند.

بخش پایانی کتاب جمع‌بندی مطالب است که نویسنده کوشیده تا برخی ابهامات ممکن در ایدۀ سفر نظریه‌ها را پاسخ دهد و نشان دهد چگونه این رویکرد می‌تواند مسیر جدیدی را برای فهم نظریه‌ها بگشاید.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

فصل اول: استعارۀ سفر برای نظریه

فصل دوم: ادوارد سعید و نظریه‌های مسافر

فصل سوم: تحول در ایماژ سفر و تزلزل در سفر

فصل چهارم: مفاهیم مسافر

فصل پنجم: سفر به جنوب یا سفر از جنوب

مؤخره: سفر بی‌بازگشت

منابع و مآخذ