معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

«شاهنامۀ ثعالبی» نوشتۀ ابومنصور عبدالملک بن محمد بن اسماعیل ثعالبی نیشابوری از جمله فضلای ایرانی است که بین سال‌های 350 ـ 429 هجری قمری در نیشابور می‌زیسته و تألیفات و تصنیفات متعددی از خود برجای گذاشته است؛ از جمله لطائف المعارف، فقه اللغة، مکارم الاخلاق، الکنایة و التعریض، غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم و ... . «شاهنامۀ ثعالبی» در شرح سلاطین ایران، ترجمۀ فارسی کتاب «غرر اخبار ملوک الفرس» است. مؤلف این کتاب را به فرمان امیر ابوالمظفر نصر بن ناصرالدین ابومنصور، برادر سلطان محمد سبکتکین نوشته و خبرهای سودبخش و برجسته‌ای دربارۀ شاهان و سرگذشت آنان، آیین‌ها، حکمت‌ها، تاریخ‌ها، سنت‌ها، دستورها، پیکارها، رویدادها، پیروزی‌ها، نیکوکاری‌ها و زشت‌کاری‌های آنان و خصلت‌های زیبا و زشت و خوب و بدشان را در این اثر گنجانده و بدین شیوه، مطلوبش را ادا کرده است.

در شاهنامۀ ثعالبی مانند شاهنامۀ فردوسی، روایت در قالب سه بخش گنجانده شده است: دوران اساطیری (از کیومرث تا فریدون و قیام کاوۀ آهنگر)، دوران حماسی (از قیام کاوۀ آهنگر تا قتل رستم و سلطنت بهمن، دوران تاریخی (از حملۀ اسکندر تا پایان سلسلۀ ساسانی).

آنچه در این کتاب آمده، نگاهی است به «شاهنامۀ ثعالبی» در مقایسه با «شاهنامۀ فردوسی». محمود هدایت ـ مترجم کتاب «غرر اخبار ملوک» ـ معتقد است «غرر» به معنای درخشان و برتر است؛ از این‌رو کتاب «غرر اخبار ملوک» را برگرفته از سخنان گهربار و برترین‌های تاریخ پادشاهان پارسی و شیوۀ ایشان در ادارۀ امور مملکت تعبیر کرده و از این‌رو «شاهنامه» را بر این اثر نهاده است.

اما چرا در این کتاب به بررسی مقایسه‌ای شاهنامۀ فردوسی و ثعالبی پرداخته شده و حماسۀ ملی در این دو اثر تبیین شده است؟ از آن‌رو که ابومنصور عبدالملک بن محمد ثعالبی و فردوسی با اندک اختلافی در یک دوران می‌زیسته‌اند؛ در واقع ثعالبی در همان عصر و محیط و از روی همان مآخذی که شاهنامۀ فردوسی تنظیم شده، آن قسمت را به رشتۀ تحریر درآورده است. دیگر اینکه این دو ادیبی که در یک عصر و از یک خاک برخاسته‌اند، چگونه با این مدارک و مستندات برخورد نموده‌اند و آنها را یکی به نثر و دیگری به نظم به رشتۀ تحریر کشیده‌اند، می‌تواند درخور توجه و از زوایای گوناگون در نوع خود خواندنی و تأمل‌برانگیز باشد.

شاید مستندات و منابع و عوامل زمینه‌ای مشترک دوران زندگی فردوسی و ثعالبی، می‌توانست به خلق دو اثر بسیار نزدیک و مشابه منجر شود که البته در نگاه اول نیز چنین می‌نماید؛ اما نگاهی ژرف‌تر به این دو اثر و جستاری روشمند نشان می‌دهد که تفاوت‌های عمیقی در این دو اثر که ریشۀ مشترک دارند، دیده می‌شود و این مسائل مورد توجه نویسنده در این کتاب است. آنچه در این کتاب آمده، جلد نخست از برابرنهاد شاهنامۀ فردوسی با شاهنامۀ ثعالبی و در پاره‌ای موارد تاریخ طبری، تاریخ بلعمی، تاریخ پیامبران و شاهان و فارس‌نامه است که در این بررسی تطبیقی، از نمونه‌های جمع‌آوری و تصحیح‌شدۀ شاهنامۀ فردوسی بهره گرفته شده است.

از موضوعات بررسی‌شده در این کتاب به این موارد می‌توان اشاره کرد: بررسی تطبیقی شاهنامۀ فردوسی و ثعالبی، پادشاهی کیومرث در دیدگاه ثعالبی و طبری، داستان سیامک در شاهنامۀ صعالبی و فردوسی، پیوند کاوه و فریدون در شاهنامۀ فردوسی، سلطنت فریدون در شاهنامۀ ثعالبی، پادشاهی فریدون نزد فردوسی، بلعمی و ابن بلخی، سلطنت منوچهر در شاهنامۀ ثعالبی، ثعالبی و روایت زادن رستم، فردوسی و روایت زادن رستم و .... .