معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

از دیرباز کردها و نیز آداب و رسوم‌شان همانند سایر ملت‌های غیرغربی، دست‌مایۀ توصیفات شرق‌شناسانه بوده‌اند؛ توصیفاتی که تجار، سیاحان، مبلغان و ..... به شیوه‌های مختلفی از کردها و فرهنگ‌شان ارائه کرده‌اند. این توصیفات دست‌مایۀ کار بسیاری از مطالعاتی بوده‌اند که بعدها با رویکردهای جامعه‌شناسانه، مردم‌شناسانه، تاریخی و ... دربارۀ کردها نوشته شده است.

کردستان از دیرباز مرکز توجه اهداف دینی نیز بوده است؛ به همین دلیل یکی از مناطق بکر برای تبلیغ دین مسیحیت به شمار می‌رفته است. در جریان این تبلیغ گاه متونی نیز به شکل خاطره، سفرنامه و ... تولید شده که هم به لحاظ علمی ارزشمند است و هم باید با رویکرد انتقادی به خوانش آنها دست زد. یکی از این متون، این کتاب یعنی «تاریخ کردستان» است که جوزپه کامپانیله، کشیش مسیحی ایتالیایی آن را در سال 1818 به چاپ رسانده است. اثر حاضر از نخستین کتاب‌هایی است که از مبلغی مسیحی و با رویکردی دینی دربارۀ کردها، آداب و رسوم و فرهنگ و باورشان به فارسی ترجمه شده است.

این کتاب اگرچه روایتی کاملاً دینی دارد، از جامعیت خاصی نیز برخوردار است و در سه بخش به توصیف امارت‌های مختلف کردستان، عقاید و باورهای کردها و همچنین معرفی اقوام و فرقه‌های ساکن در کردستان پرداخته است. ارزشمندی این کتاب از آن‌روست که نویسنده بسیار ریزبین و نکته‌سنج است و با توجه به آشنایی‌اش با زبان‌های عربی و کردی و سکونت طولانی‌مدت در میان کردها، تلاش کرده است تا فقط دربارۀ موضوعاتی سخن بگوید که خود مشاهده و تجربه کرده است.

اطلاعات نویسنده بر اساس مشاهدات میدانی و گفتگو با نخبگان جامعه جمع‌آوری شده است. این اطلاعات نکات مختلفی را شامل می‌شود؛ از جمله توصیف شهرهای مناطق کردنشین، تاریخچه، جمعیت، تسهیلات موجود در این شهرها، توصیف امارت‌های مختلف، وضعیت صنایع دستی، کشاورزی، تجارت، فرقه‌های دینی و اماکن مذهبی، نهادهای آموزشی، عشایر منطقه، تقسیمات حکومتی، تولیدات و محصولات، معادن موجود، اطلاعات زبان‌شناختی، اسطوره‌ها، فرهنگ و باورهای عامیانه، قشربندی اجتماعی، قوانین و شیو‌ه‌های مجازات، ساختار خانواده و خویشاوندی، سرگرمی‌ها و نحوۀ گذران اوقات فراغت، چنین اطلاعاتی به لحاظ تاریخی، جغرافیایی، مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی بسیار حائز اهمیت است و می‌تواند به عنوان منبعی معتبر برای شناخت و تحلیل بسیاری از سویه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مناطق کردنشین، پیش از ورود امواج مدرنیته، مفید باشد.

از سوی دیگر این کتاب صرفاً توصیف نیست، در سرتاسر متن شاهد سوگیری‌های شدید و ایدئولوژیک نویسنده در خصوص کردها و سایر فرقه‌ها و اقلیت‌های ساکن در مناطق کردنشین هستیم. این کتاب در گروه مطالعاتی قرار می‌گیرد که آشکارا سویه‌ای شرق‌شناسانه دارند. در واقع با توجه به نگاه و رویکرد دینی نویسنده که مبتنی بر مسیحیت است، در سراسر کتاب شاهد هستیم به طور علنی دین اسلام، مناسک و اعتقادات آن و فرقه‌های مختلف این دین با عناوینی چون خرافات، جهالت، پندارهای باطل، تحریف و ... نقد و طرد می‌شود. افزون بر این نویسنده در سراسر متن از استراتژی آرمانی‌سازی، به‌ویژه دربارۀ طبیعت کردستان استفاده نموده و آن را طبیعتی بکر، غنی و وحشی توصیف کرده است.

روشن است که نویسنده برای تبلیغ کیش مسیحیت و سروسامان‌دادن مسیحیان به کردستان به این سرزمین سفر کرده و این سفرنامه حاوی تلاش‌های مذهبی اوست؛ او او پس از بررسی مناطق و امارات کردنشین، به مانند سیاحی زبردست تمام لایه‌های زیستی و فرهنگی کردها در اوایل قرن نوزدهم را به قلم کشیده است و از هیچ‌نکته‌ای در آداب و رسوم، اخلاقیات، دین‌داری و ملک‌داری آنان فروگذار نرکده و محسنات و عیب‌های کردها را در یادداشت‌های خود ثبت کرده است.

گفتنی است در این ترجمه بنا بر مقتضیات دینی و فرهنگی، قسمت‌هایی از کتاب که با دین و فرهنگ این مرزوبوم منافات دارند، حذف شده است. این قسمت‌ها عمدتاً شامل مسائل مذهبی، آیین‌های مذهبی یا شخصیت‌های مذهبی بوده است.

فهرست مطالب کتاب:

دیگری کُرد از نگاه مبلغ مسیحی

یادداشت مترجم ایرانی

مقدمۀ مترجم فرانسوی

فصل اول: توصیف کردستان، موقعیت، وسعت و حکومت

فصل دوم: امارات کردستان و قلمرو آنان

فصل سوم: عقاید کردها در خصوص دین خود

فصل چهارم: ساکنان کردستان

فصل پنجم: کردهای صحرانشین

فصل ششم: کردهای مسیحی

فصل هفتم: مسلمانان بادیه‌نشین

فصل هشتم: دیگر فرقه‌های شرقی

فصل نهم: اهمیت نظامی، سیاسی و تجاری کردستان

پیوست: ترانۀ کردی

نمایه