معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ادبیات داستانی معاصر ما نویسندگان بزرگی دارد؛ از محمدعلی جمال‌زاده و صادق هدایت تا غلامحسین ساعدی، علی‌اشرف درویشیان و ده‌ها نویسندۀ دیگر که در شناخت‌نامه‌های ادبیات داستانی به‌تفصیل اسم‌ورسم‌شان وجود دارد. اما در این میان برخی نویسنده‌ها هستند که قصه‌هایشان بر ذائقۀ بسیاری از مخاطبان عجیب شیرین می‌آیند؛ اما به حد کافی معرفی نشده‌اند. قصه‌هایی که مانند شربت سکنجبین‌خیارند در دل تابستان، شیرین، خنک و گوارا و مثل بوی خاک‌اند بعد از باران. این کتاب دریچه‌ای است برای شناخت نویسندگانی که کمتر شناخته شده‌اند تا مخاطب با آنها آشنایی بیشتری یابد. این کتابچه اختصاص به امین فقیری دارد؛ پنجره‌ای است کوچک به روی باغستان قصه‌های یکی از گرامی‌ترین نویسنده‌ها که قصه‌هایش بوی شعرهای حافظ می‌دهند و بوی شیراز.

امین فقیری در سال 1322 در شیراز و در خانواده‌ای فرهنگی با پدری که معلم بود و هر روز با کتاب و مجله به خانه برمی‌گشت، متولد شد. خودش می‌گوید خانه‌شان در محله به خانۀ معلم‌ها معروف بود؛ از این‌رو که در آنجا چند نفر معلم زندگی می‌کردند؛ از جمله دخترعمۀ پدر که به او مامانی می‌گفتند و معلم کلاس اول بود با روحیه‌ای لطیف و مادرانه که چه‌بسا بارها به قصه‌های فقیری نیز راه یافته باشد. او خیلی جوان بود که به عنوان سپاهی دانش راهی روستاهای پلاس‌نشین کرمان شد. تجربۀ معلمی در روستا و آشنایی نزدیک با زندگی یکنواخت و دشوار دهقانان استعداد ادبی او را برانگیخت، به اندازه‌ای که منتقدان در داستان‌های نخستین کتابش «دهکدۀ پرملال» نوعی دقت جامعه‌شناختی، تازگی و روشنی و دلتنگی شاعرانه یافتند. این داستان‌ها مشاهدات صمیمانۀ یک معلم روستا از زندگی کشاورزان کرمان و فارس است. نویسنده در اغلب آنها حضور دارد و ماجراهای ده‌نشینان را با غم و غرب و ملال روحی خویش درمی‌آمیزد.

فقیری را باید نویسنده‌ای اجتماعی‌نویس دانست که جهان را از چشم راوی‌اندیشناک می‌بیند. خواندن قصه‌های او مثل ازنوساختن تکه‌هایی از تاریخ است برای همدلی، رهیافتی که ماکس وبر در روش‌شناسی تاریخ‌پژوهانه‌اش به‌روشنی از آن سخن می‌گوید؛ مفهوم‌گرایی به معنای تفهمی همدلانه با آنها که در گذشته‌های دور می‌زیسته‌اند، نوعی احساس یگانگی عاطفی با کنشگری که درصدد فهم کردار گفتمانی او هستیم.

جستجو در داستان‌های فقیری مخاطب را با حجم زیادی از وقایع تاریخ اجتماعی روبرو می‌کند؛ آن قدیمی‌ها غمگنانه و آنهایی که در چند سال اخیر بازنویسی کرده، کمی آرام‌تر، گاهی طنازانه. به نظر می‌رسد این تاریخ‌گرایی بخشی از روحیۀ حساس او باشد، روحیه‌ای که در روزمرگی‌ها هم گوشۀ چشمش به تاریخ است. بهترین شاهد مثال را شاید بتوان در داستان نغز «داستان یک سفر» از مجموعه‌داستان‌ «اسب‌هایی که با من نامهربان بودند» یافت. وفتی فقیری سوار اتومبیل دوستی به سفر می‌رود و با شنیدن تصنیفی تلاش می‌کند تاریخ را مرور کند.

در بسیاری از داستان‌های فقیری که در روستا می‌گذرند، ضمن اینکه حیوانات نقشی نمادین دارند، گویی عملشان نیز قرار است بازگوکنندل سرگشتگی انسان آوارۀ داستان باشد. در روایت «دشتبان» این جنبه بسیار پررنگ است؛ این داستان قصۀ زن و مرد فقیری است که برای زندگی بهتر، برای لقمه‌ای نان به سمت آبادی دیگری در حرکت‌اند و سگ ماده در این داستان وجه نمادین و جالبی دارد. در همین داستان چشمان قهرمانان پیوسته در پی حیوانات است. گویی راوی عمداً می‌خواهد توجه مخاطب را به زندگی آرام‌تر و درست‌تر حیوانات به موازات زندگی نابسامان و پر از بی‌عدالتی آدمیان جلب کند.

بخش اول کتاب اختصاص به مرور مضامین مختلف در داستان‌های امین فقیری دارد. در بخش دوم به جنبۀ معلمی فقیری و تأثیر معلمی او در داستان‌ها اشاره شده است. فقیری افزون بر داستان‌نویسی، در نمایشنامه‌نویسی و فیلمنامه‌نویسی نیز دستی داشته است. بخش سوم کتاب اختصاص به بررسی نمایشنامه‌ها و فیلمنامه‌های او دارد. در پایان کتاب، کتاب‌شناسی آثار فقیری آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

* پیش‌گفتار ناشر

* قصه‌هایی به شیرینی برف و سرکه‌شیره

* بخش اول: امین فقیری و قصه‌هایش

نویسندۀ امید و ملال

داستان‌نویس تاریخ‌نگار

فقیری، راوی فقر

زنان در قصه‌های امین فقیری

فقیری، راوی عشق‌های ممنوعه

فقیری در جستجوی جان‌پناه

طبیعت‌گرایی در داستان‌های امین فقیری

فقیری: راوی انسان‌ها، اسب‌ها، لک‌لک‌ها، کبک‌ها

* بخش دوم: امین فقیری و جهان معلمی‌اش

معلمی که روستاها را قصه می‌کند

دنیای گل‌آلود معلم

* بخش سوم: امین فقیری و نمایشنامه و فیلمنامه‌هایش

از داستان تا نمایشنامه

از دهکدۀ پرملال تا شب

از اندوه قالیبافان تا خاک تالار ابوریحان

* کتاب‌شناسی امین فقیری

* منابع

* نمایه

* تصاویر