معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ادبیات داستانی معاصر ما نویسندگان بزرگی دارد؛ از محمدعلی جمال‌زاده و صادق هدایت تا غلامحسین ساعدی، امین فقیری و ده‌ها نویسندۀ دیگر که در شناخت‌نامه‌های ادبیات داستانی به‌تفصیل اسم‌ورسم‌شان وجود دارد. اما در این میان برخی نویسنده‌ها هستند که قصه‌هایشان بر ذائقۀ بسیاری از مخاطبان عجیب شیرین می‌آیند؛ اما به حد کافی معرفی نشده‌اند. قصه‌هایی که مانند شربت سکنجبین‌خیارند در دل تابستان، شیرین، خنک و گوارا و مثل بوی خاک‌اند بعد از باران. این کتاب دریچه‌ای است برای شناخت نویسندگانی که کمتر شناخته شده‌اند تا مخاطب با آنها آشنایی بیشتری یابد. این کتابچه اختصاص به علی‌اشرف درویشیان دارد؛ نویسندۀ کودکان فقیر، نویسندۀ ننه‌های مهربان، نویسندۀ چریک‌های تحلیل‌گر، نویسندۀ زندان‌ها، حبسیه‌ها، حبسیه‌های آدم‌های بی‌گناه در چنبر گفتمان‌های مولد فساد و ستم، نویسندۀ انسانیت و اندوه، نویسندل معلم‌های پشت کوه‌ها، پشت کوه بیستون.

درویشیان در تاریخی نمادین به دنیا آمد؛ سوم شهریور 1320، وقتی جنگ جهانی دوم جهان و ایران را درنوردید، رنج و فقر و قحطی آمد و زندگی خانوادۀ کردتبار و کارگرپیشۀ علی‌اشرف را هم تحت تأثیر خود قرار داد. خانواده‌ای غمگین که دوروبر آبشوران، رودخانۀ گنداب گون کرمانشاه می‌زیستند. مجموعه‌داستان «آبشوران» درویشیان نمایی است از همان خانواده، همان زندگی، همان رودخانۀ محزون و سیلاب‌های خشم‌آگینش که سهم خانه‌های محله‌های پایین‌دست بوده است.

در داستان‌های درویشیان زندگی با همۀ جلوه‌هایش حضور دارد. شاید علتش نقش‌آفرینی‌های مکرر زنان در داستان‌هایش باشد؛ زنانی که اغلب با صبغه‌ای مادرانه و در گونه‌ای گفتمان تقدیس رنج توصیف و بازنمایی می‌شوند. تو گویی آنها نماد تمامیت انسان‌اند در مهلکۀ اندوه‌افزای تاریخ اجتماعی؛ انسانی در میانۀ صبر و زجر، انسانی در میانۀ شادی و نفرت، اوج و فرود، اندوه و امید. در روایت «سلول 18» که حبسیه‌ای بلند است، تکۀ نمادینی هست مرتبط با تصویر زن که می‌تواند نمایی موجز و در عین حال آشکار باشد از زنان در داستان‌های درویشیان.

از آنجا که درویشیان دوست دارد راوی زندگی فرودستان باشد و خود نیز خانواده‌ای فقیر داشته، به‌کرات در داستان‌هایش به تصاویری برمی‌خوریم که مؤید زندگی فقیرانۀ فرودستانی است که تاریخ و اجتماع آنها را از یاد برده است. شاید یکی از بهترین داستان‌های او با موضوع پیامدهای فقر داستان «آب‌پاس» باشد از مجموعه‌داستان «آبشوران». پدر در این قصه به‌ناچار و از سر فقر، به موادفروشی روی می‌آورد و مجبور است مدام از دست مأموران در سفر باشد.

درویشیان فقط نویسنده نبود، او معلم بود و تا پشت کوه بیستون و تا گیلانغرب و روستاهایش می‌رفت تا به بچه‌های کوچک روستانیی خواندن و نوشتن بیاموزد؛ از این‌رو در روایت‌هایش اغلب تصویر آن معلم ساده و آرمان‌گرای کرمانشاهی دیده می‌شود که دوست دارد بچه‌ها را آگاه کند و برایشان کتاب‌های تازه ببرد. یک سال پیش از مرگ درویشیان، همسر او شهناز دارابیان، در گفتگویی به‌کرات اشاره می‌کند آنچه درویشیان در مجموعه‌داستان «از این ولایت» نوشته، تجربه‌های خود اوست در سال‌هایی که در عنفوان جوانی در روستاها معلم بود. او بعدتر دربارۀ محرومیت درویشیان از معلمی بر اثر جرایم سیاسی در مقاطع مختلف زندگی‌اش حرف می‌زند و تعریف می‌کند در تمام سال‌هایی که تدریس می‌کرده، به محض بازگشت به خانه تمام اتفاقات کلاس‌های درس را برای علی‌اشرف تعریف می‌کرده و او با شوق گوش می‌داد و حتی می‌گفت حس عجیبی دارد.

بخش اول این کتاب اختصاص به بررسی مضامین مختلف در داستان‌های علی‌اشرف درویشان دارد؛ مضامینی چون معلمی، فقر، ادبیات کودک و .... .

علی‌اشرف درویشیان از آن دست نویسندگان اجتماعی‌نویسی است که قابل داستان را برای روایت تاریخ مردم برگزیده است. این رویکرد گاه آگاه است؛ کتاب «سال‌های ابری» شاید بیش از همه چنین وجهۀ تاریخی‌ای داشته باشد. بخش دوم کتاب اختصاص به بررسی وجه تاریخی‌ و تاریخ‌نویسی در داستان‌های درویشیان دارد. در پایان نیز کتاب‌شناسی آثار او آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

* پیش‌گفتار ناشر

* مقدمه

* بخش اول: علی‌اشرف درویشیان و قصه‌هایش

آه این مجسمۀ یک مادر است

درویشیان: راوی فقر

شوق مبارزه در لباس معلمی

ای قند و چای کنار سماورم

کودکان، آهوان، خورشید و خروس: درویشیان و ادبیات کودک

* بخش دوم: درویشیان: داستان‌نویس یا تاریخ‌نگار؟

از قاجاریه تا پهلوی، انعکاس تاریخ در سال‌های ابری

روزنه‌ای رو به تاریخ شفاهی

چگونه می‌توانم گوشه‌ای بنشینم و حرف نزنم؟

فرودستان و مشاغلشان

از کولبری تا دوزله‌نوازی

* کتاب‌شناسی

*منابع

* نمایه

* تصاویر