معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

جنگ جهانی اول دورۀ اوج مداخله و حضور نظامی بریتانیا در حوزه‌های جنوبی ایران است. تعامل یا تقابل با ایلات و عشایر آن حدود که اکنون به دلیل فروپاشی اقتدار مرکزی اهمیت و قدرت فراوانی هم یافته بودند، مستلزم آگاهی از حال و روز آنها بود.

آنچه در این کتاب با عنوان «عشایر فارس» آمده، ترجمۀ بخشی از یک گزارش مفصل‌تر از کپتین آرنولد ویلسوم با نام «گزارش فارس» و ترجمۀ یک گزارش مستقل به نام «گزارش دربارۀ عشایر فارس» به قلم کپتین اِی. جی. کریسچن که هر دو در بحبوحۀ تحرکات سیاسی و نظامی بریتانیا در صفحات جنوبی کشور، در سال‌های جنگ اول جهانی تدوین و برای استفادۀ مقامات بریتانیایی به صورتی محدود تکثیر شده‌اند.

این دو گزارش، گزارش‌های نادر و منحصربه‌فردی نبودند. مقامات بریتانیایی از همان مراحل نخست توجه خود به صفحات جنوبی ایران برای آشنایی با این حوزه، رشته‌بررسی‌هایی را آغاز کردند که حتی پس از پشت‌سر گذاشته شدن دورۀ اوج آن توجه و درگیری در سال‌های جنگ اول جهانی، تا سال‌ها بعد ـ از جمله در خلال جنگ دوم جهانی ـ نیز ادامه یافت و امروزه با توجه به فقدان هرگونه گزارش مشابه داخلی، تا جایی که به دورۀ معاصر مربوط می‌شود، مهم‌ترین مآخذ موجود در این‌باره به شمار می‌آیند.

سر آرنولد ویلسون (1884 ـ 1940) از چهره‌های صاحب‌نام حوزۀ ایران‌شناسی است و پاره‌ای از آثار او نیز به فارسی ترجمه و منتشر شده‌اند. دربارۀ کپتین اِی. جی. کریسچن‌ نیز چیزی جز آنکه افسر ستاد پلیس جنوب بوده است و در گزارش‌های مربوط به زدوخوردهای نظامیان بریتانیا با ایل قشقایی در سال‌های پایانی جنگ اول جهانی به عنوان افسر ستاد حضور داشته است، اطلاعات دیگری موجود نیست.

بخش اول کتاب با عنوان «تاریخ فارس» دربرگیرندۀ گزارشی از فارس، تاریخ گذشته و اخیر قشقایی‌ها و خوانین آنها و عشایر کوچرو فارس است. دربارۀ عشایر کوچرو فارس در این کتاب آمده است: «عشایر کوچرو عمدۀ فارس، قشقایی و خمسه هستند. قشقایی‌ها ترک هستند و قسمتی از خمسه نیز عرب، از خاستگاه‌های مختلف. در درجۀ ثانوی اهمیت ممسنی، بویراحمدی و لشنی هستند که در تحولات سیاسی ولایتی نقشی ندارند؛ ولی مانند مابقی از راهزنی ابایی ندارند. دو ایل اخیرالذکر [بویراحمدی و لشنی] در میدان‌دادن به استعدادهایشان در این زمینه، به فارس اکتفا نکرده و در حوزه‌ای گسترده‌تر، تا به کرمان و اصفهان و یزد پیش رفته‌اند».

بخش دوم با عنوان «گزارش دربارۀ ایلات فارس»، افزون بر مقدمه، دربرگیرندۀ گزارشی از ایلات خمسه و ایل قشقایی است. در مقدمۀ این بخش آمده است: «داده‌های لازم برای گزارش ذیل از منابع مختلف گرد آمده و گزارش فعالی حاصل گردآوری تمامی جزئیات در دسترس می‌باشد». در پیوست این بخش دربارۀ ایل‌های ممسنی، لشنی، طایفۀ میش‌مست، بویراحمدی، دشمن‌زیاری و طوایف فارس نکاتی طرح شده است.

فهرست مطالب کتاب:

* مقدمه

* گزارش فارس/ کپتین اِی. تی. ویلسون

تاریخ فارس

تاریخ گذشتۀ قشقایی و خوانین آنها

تاریخ اخیر قشقایی و خوانین آنها

عشایر کوچرو فارس

* گزارش دربارۀ ایلات فارس/ کپتین اِی. جی. کریسچن

مقدمه

ایلات خمسه

ایل قشقایی

* پیوست‌ها

* شجره‌نامه

* نمایه‌ها