معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

دکتر محمدعلی مجتهدی (1287 ـ 1376) یکی از تأثیرگذارترین افراد در توسعۀ آموزش در ایران بوده است. ایشان از سال 1323 تا 1357 عهده‌دار ریاست یکی از مهم‌ترین دبیرستان‌های ایران، یعنی دبیرستان البرز بودند. در طول این دوران، جوانان مستعد بسیاری در این مدرسه درس خواندند و بالیدند و بعدها در حوزه‌های گوناگون منشأ خدمات فراوان شدند. شماری از مهم‌ترین شخصیت‌های علمی و فرهنگی و سیاسی کشور تحصیل‌کردۀ دبیرستان البرز بودند و شاگرد دکتر مجتهدی.

البته کارنامۀ درخشان این مرد بزرگ به دبیرستان البرز محدود نمی‌شود. یکی از مهم‌ترین دانشگاه‌های ایران، یعنی دانشگاه صنعتی شریف نیز به همت دکتر مجتهدی تأسیس شد. همچنین ایشان مدتی ریاست دانشگاه شیراز، پلی‌تکنیک تهران و دانشگاه ملی (شهید بهشتی) را بر عهده داشتند.

دانشگاه صنعتی شریف را دکتر مجتهدی به پیشنهاد محمدرضا پهلوی بنا نهاد و خود در نخستین سال تحصیلی و چندماهی از سال تحصیلی دوم نایب‌التولیۀ آن بود. دوران کوتاه مدیریت مجتهدی در دانشگاه صنعتی با فراز‌ونشیب‌های بسیاری همراه شد و سرانجام نیز شاه فرمان به برکناری او داد. دکتر مجتهدی در ایام بازنشستگی همواره از این دوران کوتاه با تلخی و حسرت یاد می‌کرد و افسوس می‌خورد که قدرش دانسته نشد و دست‌هایی پنهان نگذاشتند دور گردون بر مراد او برود و گلستانی که در خیال می‌پروراند، به کلبۀ احزانش بدل گشت.

مجتهدی دو بار در سال‌های 1345 و 1346 به اروپا و ایالات متحده سفر کرد تا ایرانیانی را که فارغ‌التحصیل شده یا در مرحلۀ دریافت دکتر بودند و نیز کسانی را که در دانشگاه‌های مختلف به آموزش و پژوهش به اشتغال داشتند، با استخدام دانشگاه آریامهر درآورد. او به هرجا که پا می‌گذاشت، با استقبال گرم فارغ‌التحصیلان البرز روبرو می‌شد.

دکتر مجتهدی با دانشجویان رابطۀ بسیار خاصی داشت. وقتی شاه از رابطۀ او با دانشجویان جویا شد، در پاسخ گفت: «من باغبانم و هدفم این است که این نهال‌ها را طوری پرورش دهم که درختانی تنومند شوند». او بارها بر این عقیدۀ خود پای فشرده بود که دانشجویان ثروت واقعی کشور هستند و اگر از آموزش جامع و مناسب برخوردار شوند و اعتمادبه‌نفس و انضباط داشته باشند، می‌توانند مملکت را بسازند.

یکی از مهم‌ترین مسائل پیش‌روی مجتهدی این بود که چگونه می‌توان فرهنگ مشوق علم و تکنولوژی را در دانشگاه گسترش داد؛ چنان‌که با نهادهای معتبر جهان هم‌تراز باشد. خودش معترف بود که این دشوارترین وظیفۀ اوست و برقرارکردن رابطه‌ای استوار با دانشگاه‌های خارجی نخستین گام در تحقق آن به شمار می‌رود. از سوی دیگر حاضر نبود استقلال و خودپشتوانگی دانشگاه را با پذیرش رهنمودهای خارجیانی که احتمالاً درک درست و صمیمیت کافی نداشتند، زیرپا بگذارد.

این کتاب تلاشی است برای ادای دین به دکتر محمدعلی مجتهدی، این شخصیت برجستۀ فرهنگی. در این کتاب شماری از نامدارترین چهره‌های علمی و فرهنگی ایران کوشیده‌اند هرکدام به سهم خود بخشی از خدمات ارزندۀ دکتر مجتهدی را به نسل جوان معرفی کنند. مطالعۀ این کتاب برای علاقمندان به تاریخ معاصر نیز بسیار سودمند است؛ به‌ویژه آنجا که بحث از تأسیس دانشگاه صنعتی شریف به میان می‌آید.

فهرست مطالب کتاب:

* پیش‌گفتار

* بخش اول: مقدمه‌ای بر خدمات آموزشی دکتر محمدعلی مجتهدی/ بهرام بیانی

* بخش دوم:

42 سل ریاست دکتر جردن/ منوچهر آدمیت

فعالیت فرهنگی میسیون، در فاصلۀ دو جنگ بزرگ جهانی/ سهیل آذری

نگاهی دقیق به البرز و البرزیان/ فیض‌الله ارض‌پیما

بر ستیغ البرز/ فرخ امیریار

یادی از شادروان دکتر محمدعلی مجتهدی/ محمدرضا امین

یک عمر در شبانه‌روزی/ محمدابراهیم باستانی پاریزی

مناظری از رسالۀ دکترای مرحوم محمدعلی مجتهدی/ علی‌قلی بیانی

دکتر مجتهدی و دبیرستان البرز/ ارسلان خلعتبری

البرز/ منوچهر ستوده

پیروزی انقلاب و اندیشۀ حاکم بر آموزش و پرورش/ عزت‌الله سحابی

دکتر و شیشه‌بر/ مهدی سحابی

مجتهدی و دبیرستان البرز/ پرویز شهریاری

مجتهدی و بنیان‌گذاری دانشگاه صنعتی آریامهر/ مهدی ضرغامی

غرور و افتخار و خشم و حسرت پدرسالار/ محمد قائد

البرز و آموزگارانش/ محمدعلی همایون‌کاتوزیان

دکتر مجتهدی و مسائل خدمتگزاری در جامعۀ کلنگی/ محمدعلی همایون‌کاتوزیان

یاد باد آن روزگاران/ عبدالله کوثری

یادی از دکتر محمدعلی مجتهدی/ محمدحسن گنجی

هفت سال در دبیرستان البرز/ جلال متینی

البرز در گذشته و حال/ زین‌العابدین مؤتمن

دکتر جردن از زبان دکتر مجتهدی/ زین‌العابدین مؤتمن

درخت بلوطی که افتاد/ بهمن مشفقی

دکتر مجتهدی و مسئلۀ آموزش/ بهمن مهری

گرامی‌داشت یک استاد بزرگ/ منوچهر مهندس

یادی از کالج آمریکایی البرز/ منوچهر مهندس

* نمایه