معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

هدایت‌الله نیرسینا از دوران تحصیل به ادبیات و سرودن شعر علاقه داشت؛ چنان‌که نخست شعر تصنیفش را در سنین حدود 13 سالگی بر روی رنگی در مایۀ دستگاه شور ساخت که پس از تأیید و تحسین ملک‌الشعرا بهار با صدای ناهید نیکبخت در صفحات گرامافون کمپانی کلمبیا در سال 1307 ضبط شد. از آن پس نیز آثار متعددی در سنین نوجوانی و جوانی با همراهی آهنگ‌سازان آن روزگار ساخت که اغلب در صفحات گرامافون دورۀ پهلوی اول به یادگار مانده است.

او در اوایل تأسیس رادیو برای آهنگ‌هایی از ابراهیم آژنگ ترانه سرود و بعدها از حدود دهۀ 1330 با آهنگ‌سازانی نظیر جواد لشگری و بزرگ لشگری و همایون خرم همکاری داشت و سال‌ها ریاست شورای شعر رادیو نیز با او بود.

نیرسینا بعد از اتمام تحصیلاتش در دانشسرای عالی و اخذ درجۀ دکترای ادبیات فارسی، مدتی در دبیرستان‌های تهران و سپس در دانشگاه تهران به تدریس پرداخت. در میان تألیفات او چند جلد کتاب درسی مدارس نیز وجود دارد که از آن جمله می‌توان به «تعلیمات ادبی مشتمل بر انشاء مراسلات و مسائل ادبی و اخلاقی و اجتماعی برای دانش‌آموزان دبستان‌ها و دورۀ اول دبیرستان‌ها»، «جغرافیای عالم برای سال‌های اول، دوم و سوم دبیرستان‌ها»، «تعلیم املاء یا کتاب دیکته برای دانش‌آموزان ....» و ..... اشاره کرد. او در سال 1356 با سمت استادی دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران بازنشسته شد و چندی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به فرانسه و سپس آمریکا رفت و در سال 1377 همان‌جا بدرود حیات گفت و به خاک سپرده شد.

این کتاب با عنوان «سرگذشتی از سرود و ترانه در ایران» مجموعۀ نوشتاری به قلم نیرسینا در مجلۀ «رادیو ایران» است. این سلسله مقالات طی چهار سال در 34 قسمت از شمارۀ 10 مجله (خردادماه 1336) آغاز شده و بر اساس مستندات موجود تا شمارۀ 44 (فروردین 1339) با توالی نسبتاً مرتبی در شماره‌های پیاپی مجله ادامه یافته است. از شمارۀ 45 تا 50 نیز مطلبی به قلم روح‌الله خالقی با عنوان «نغمه‌پردازی در موسیقی ایران» نگاشته شده که نگارنده طی آن به تلویح به اتمام موضوع مقالات نیزسینا اشاره دارد.

نیرسینا طی هفت نوشتار نخست، مروری گذرا و داستان‌وار بر ادبیات آهنگین ایران از دوران ساسانیان تا ابتدای دوران قاجار دارد؛ اما از آن پس به دلیل قرابت تاریخی و تعدد اسناد موجود، تفصیل مطالب بیشتر شده و با شرح و بسط و بیان جزئیات همراه است. در مرور تاریخی «سرود و ترانه» آن هنگام که مؤلف به دوران مشروطه و بعد از آن رسیده، با آگاهی بیشتر از مصنفین و مؤلفین سخن گفته است و به دلیل معاشرت با بیشتر هنرمندان و ادیبان اواخر دورۀ قاجار اطلاعات دست‌اول و نابی به دست می‌دهد که گاه در منابع دیگر دیده نشده است.

نویسنده در معرفی ترانه‌سرایان دوران پهلوی اول و مرور تصانیف مطرح آن سال‌ها با انتخاب آگاهانه، مروری جامعی انجام داده است؛ چراکه خود نیز یکی از آنان بوده و عملاً از این بخش به بعد بیان تاریخ ترانه‌سرایی را با ذکر خاطرات خود همراه کرده که نشان از همدمی و معاشرت خود با شاعران مدنظر است. این روال تا سال‌های نزدیک به تاریخ نگارش مطالب و معرفی ترانه‌ها و ترانه‌سرایان آن روزها به همین منوال ادامه پیدا کرده است. از این‌رو این مجموعه که شکل کتابی تاریخی به خود گرفته است، می‌تواند حاوی اطلاعات مهمی از سیر ادبیات آهنگین ایران به‌ویژه در دوران مشروطه و پس از آن تا اواسط دهۀ 1330 باشد.

فهرست مطالب کتاب:

یادداشت ناشر

مقدمۀ ویراستار فنی

نوشتار 1: هر نشفته دری دری می‌سفت/ هر ترانه ترانه‌ای می‌گفت

نوشتار 2: بوی جوی مولیان آید همی/ یاد یار مهربان آید همی

نوشتار 3: رباب و چنگ به بانگ بلند می‌گویند/ که گوش هوش به پیغام اهل راز کنید

نوشتار 4/ ما یوسف خود نمی‌فروشیم/ تو سیم سیاه خود نگه‌دار

نوشتار 5/ نوای آن عجکم کشت و شکل آن غجکی/ که شور مجلس عشاق شد ز پرنمکی

نوشتار 6/ ما بی‌دلان به باغ جهان همچو برگ گل/ پهلوی یکدیگر همه در خون نشسته‌ایم

نوشتار 7/ صد داغ به دل دارم زان دلبر شیدایی/ آزرده‌دلی دارم من دانم و رسوایی

نوشتار 8/ عقرب زلف کجت با قمر قرین است/ تا قمر در عقرب است حال ما چنین است

.....

....

....

....

....

نوشتار 34: ای باد صبا بهر خدا بوی که داری؟/ این بوی خوش از سلسلۀ موی که داری؟

منابع

نمایه

تصاویر