معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در قرون و سده‌های گذشته، یکی از مشهورترین مقاطع تاریخی میان شرق اسلامی و عربی با غرب مسیحی، دوره‌ای است که از آن با عنوان «جنگ‌های صلیبی» یاد شده است. کمابیش مانند هر واقعۀ دیگری در این سطوح و دورۀ بسیار طولانی، هر دو سو میدان نبرد و نزاع را تا عقاید و مذاهب و کتاب‌ها و رساله‌ها و جملگی مواد تبلیغی گستردند و آثار آن نبردها و نزاع‌ها، اینک نه‌تنها در آثار تاریخی دو طرف ماجرا، بلکه در بسیاری از یادگارهای برجای‌مانده از آن قرون و اعصار قابل ملاحظه است. حتی در نظر اشخاص و گروه‌هایی در جهان معاصر، جنگ‌های صلیبی هنوز پایان نیافته و شعله‌های چنین عقیده‌ای، در هر دو سوی نزاع هر از گاه در جامه‌های نوین سر بر می‌آورد.

جنگ‌های صلیبی برگی نیمه‌زرد و نیمه‌زرین از تاریخ اروپای مسیحی و مدیترانۀ اسلامی است. جنگ‌هایی که متولیان کلیسای غرب با استناد به متون مقدس خود آن را توجیه و شوالیه‌های تحت امر برای فرار از بحران داخلی آن را نمایندگی کردند. این جنگ‌ها به پشتوانۀ ایدۀ «مردن برای مسیح» به تعبیر بالدریک دویلی، تاریخ‌نگار معاصر جنگ‌ها، که برای مسیحیان صلیب بر سینه، تصوری زیبا بود، شکل گرفت. نبردهایی که به گفتۀ ادوارد گیبون هم ثروت اروپای غربی را بلعید و هم جان انسان‌هایی را گرفت که می‌توانستند با دنیای اسلام رابطه‌ای دوستانه برقرار کنند. به نظر همین مورخ بریتانیایی، این جنگ‌های برگرفته از اندیشۀ مسیحیت قرون وسطا، خرافه‌ای معصیت‌آمیز بیش نبود و جنگاوران صلیبی جاهل مقدسان فریب‌خورده بودند؛ اما همین جنگ‌ها و فرازوفرودهای نظامی، سیاسی و اجتماعی آن در تولید گفتمان جنگی و سلحشوری اروپا بسیار تأثیرگذار بود و روح صلیبی‌گری را زنده نگه داشت.

جنگ‌های صلیبی آن دسته از حملات اروپا به جهان اسلام است که در فاصلۀ سدۀ یازدهم در حوزۀ شرقی مدیترانه شکل گرفت. این جنگ‌ها در ادبیات تاریخی مسلمانان به حملۀ فرنگی‌ها و در ادبیات مکتوب مسیحیان ابتدا به «سفر حج»، «سفر به سرزمین مقدس»، «جنگ مقدس» و «حملۀ صلیبی» و سپس در سده‌های بعدی به جنگ صلیبی شناخته شد و در مدت دو قرن، صفحات شرقی دریای مدیترانه (مصر و شام و سپس تونس) را درهم نوردید.

تاریخ‌نگاری جنگ‌های صلیبی عرصۀ وسیعی را در اروپا به خود اختصاص داد؛ اما به گفتۀ کلود کاهن، کتاب‌هایی که در زمان جنگ‌ها پدید آمد، در فضایی آکنده از امیال و هواهای نفسانی بود که با پژوهش‌های علمی همخوانی نداشت. این نگاه یادگار قرون وسطاست و تا عصر کنونی نیز ادامه دارد. این نوشته‌ها افکار و احساسات مؤلفانشان را دربر دارند و خوانشی خاص از جنگ‌ها به دست می‌دهند. جنگ‌های طولانی به نام صلیب پدیدۀ تاریخی است که جهل بر واقعیت علمی سایه افکنده است. از این‌رو باید پذیرفت باوجود پیشرفت چشمگیر تاریخ‌نگاری در دوره‌های اخیر، جنگ‌های صلیبی هنوز نیاز به پژوهش‌های جدید دارد.

علت اصلی جنگ‌های صلیبی از چالش‌های جدید در تاریخ‌نگاری جنگ‌هاست. اینکه پاسخ به استمداد روم شرقی توسط پاپ و کلیسای کاتولیک غرب عامل اصلی جنگ است، مثل آنچه پیتر فرانکوپن، استاد تاریخ آکسفورد، در اثر جدیدش به نام «جنگ صلیبی اول» اصرار بر اثباتش دارد یا اینکه دلیل این حشر گستردۀ شوالیه و عوام در اروپا در پایان قرن یازدهم میلادی چیزی فراتر از کمک به امپراتوری روم شرقی است، همان‌طور که در خطابۀ پاپ اوربان دوم در مجمع کلرمون این را گواهی می‌دهد و البته اغلب مورخان قدیم و جدید مسیحی تابع این نظرند.

این کتاب که تفصیل مدخل «صلیبی، جنگ‌ها» است، الزاماً به دور از تحلیل و بررسی است و نویسنده در دیگر آثار مرتبط به تحلیل آن اهتمام داشته است؛ اما توجه به این بخش از تاریخ اسلام و مسیحیت برای ایرانیان ضرورت بسیار دارد. به اسباب گوناگون: انقلاب اسلامی ایران که هم اسلام سیاسی را تقویت کرد و هم اسلام‌هراسی غرب را شدت بخشید و سهم بزرگ ایرانی‌ها در این جنگ، صلاح‌الدین ایوبی، فخرالدین یوسف جوینی، احمدیل بن ابراهیم حاکم مراغه و همچنین آثار و پیامدهای مهم جنگ در سرزمین اسلام که به آن پرداخته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

1. علل و زمینه‌های جنگ در جهان اسلام

2. جنگ‌های هشت‌گانه

3. آثار و پیامدهای جنگ

منابع و مآخذ

نمایه