معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

قانون موضوع اصلی در تاریخ ایران مدرن محسوب می‌شود. بسیاری از محققان به چگونگی ورود قانون غربی یا مدرن به ایران پرداخته‌اند. در قرن چهاردهم قمری روشنفکران ایرانی همچون میرزا ملکم‌خان و میرزا یوسف‌خان مستشارالدوله ادعا کردند نسخۀ غربی قانون برای مدرنیزه‌کردن ایران حتمی و لازم است. رابطۀ شرع و جامعه موضوعی مهم در ایران است. هرچند شرع عنصر اصلی در جامعۀ سنتی ایران بود؛ ولی تاکنون تحقیقی جامع در این‌باره صورت نگرفته است. این به دلیل تجددخواهانی بود که بر نبود سلطۀ شرع در شئون سیاسی ـ اداری قرن سیزدهم قمری تأکید داشتند. با وجود این یک نظام حقوقی وجود داشت و شرع اسلامی بخش زیربنایی از آن را شکل می‌داد.

این نخستین کتابی است که با موضوع رابطه بین شرع و جامعۀ ایرانی در قرن سیزدهم به نگارش درآمده است. نویسنده به جلوه‌های حقوقی جامعۀ شهری ایران پرداخته و دورنمایی از زمینۀ اجتماعی ایران را در اختیار می‌گذارد که بر اساس آن حوادث سیاسی در طول آن رخ داد و بر همین اساس به این موضوع می‌پردازد که اصحاب قدرت از قانون در جامعه چگونه استفاده کردند و مردم در زندگی خود چطور از آن بهره بردند و چگونه قانون جامعه را قاعده‌مند کرد.

این کتاب به بررسی رویۀ قانونی در جامعۀ شهری ایران قرن سیزدهم ـ چهاردهم می‌پردازد. اینکه چگونه شرع به کار برده شد و بر جامعۀ شهری تأثیر گذاشت. تمرکز اصلی کتاب نظام محکمه و وقف یا همان اهدال خالصانۀ اسلامی است. تمرکز بر تهران به عنوان پایتخت ایران در دورۀ قاجاریه است. کتاب به جای تحلیل گفتمان سیاسی بر اساس منابع اسنادی بنیان یافته است و به توصیف ایران قرون سیزدهم و چهاردهم از چشم‌انداز تاریخ اجتماعی و رابطۀ بین مدرنیته و نظام اسلامی از منظر حقوقی می‌پردازد. حکومت ایران در این دو قرن، تازه اصلاح نظام قضایی را شروع کرده بود و این اصلاح همان پرسش‌هایی را که امروزه دربارۀ رابطۀ نهادهای مدرن با شریعت همچنان باقی مانده، مطرح نمود. همانند دیدگاه مشابه مردم‌شناسانۀ جوامعی به‌جز جوامع غربی را بررسی می‌کند.

بر اساس منابع فراوان اسنادی شامل اسناد دیوانی و قباله‌های تهران دورۀ قاجار، این کتاب نشان می‌دهد که چگونه شرع در جامعۀ ایرانی نقش‌آفرینی کرد. نظام قضایی، محکمۀ شرع و وقف همگی به طور کامل بررسی شده‌اند و به‌ویژه به نقش علما به عنوان نخبگان حقوقی در سراسر کتاب پرداخته شده است. همچنین کتاب نظرهای ملی‌گراها و تجددخواهان قرن سیزدهم ایران را به چالش کشیده و مدل خاصی را با توجه به ارتباط بین شرع جامعۀ ایرانی ارائه می‌کند که تا حدودی با مدل عثمانی آن تفاوت دارد.

با ارائۀ شناختی از این نظام حقوقی در ایران و نقش آن در جامعه، کتاب بر آن است که پایه و چارچوبی برای ارزیابی علل و نتایج اصلاحات مدرن و نیز گفتمان تجددخواهان پیشنهاد دهد.

فهرست مطالب کتاب:

سخن مترجم

سخن ناشر اصلی

سخن مؤلف

مقدمه

توسعۀ تاریخی تهران

سازمان قضایی

محاکم شرعیه

یک دعوای واقعی

تسجیل و معاملات در محاکم شرع

موقوفات تهران

وقف و ملک خصوصی

تغییر و تحولات موقوفات

نتیجه‌گیری

ضمیمه

کتاب‌نامه و منابع

واژه‌نامه‌ها

پی‌نوشت‌ها

نمایۀ اشخاص و اماکن