معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

رویدادهای سیاسی ـ مذهبی که جهان امروز را متناوباً به چالش می‌کشد و پایه‌های فرهنگی و اجتماعی جوامع کنونی را به لرزه می‌اندازد، محتوای این رسالۀ دانشگاهی را دوباره به موضوع روز بدل می‌کند؛ زیرا این پژوهش با محوریت مسئلۀ «آن دیگر»، به روابط اسلام و غرب و نیز عدم درک متقابل این دو تکیه دارد. این نوشتۀ تأمل‌برانگیز همچنین مسئلۀ «پرده‌حائل‌های میان فرهنگی» را طرح می‌کند؛ همان موانعی که جلوی گفتگو و شکوفایی آنچه نویسنده آن را «آگاهی متکثر» می‌نامد، می‌گیرد؛ در حالی که دنیای امروز نیازمند آن است؛ چراکه چنین آگاهی از عوامل زایندۀ چندگونگی، رواداری و گشوده‌بینی محسوب می‌شود.

نویسنده با ظرافت به موضوع دشواری پرداخته است: نگاه درهم‌تنیدۀ سیاحان اروپایی از ایران دورۀ صفوی، شیوۀ درک ایرانیان از حضور آنها و نحوه‌ای که آنان را در میان خودشان پذیرا شدند. وی با مهارت تمام مشکل «پرده‌حائل مذهبی» و پیش داوری‌های ناشی از آن برای برقراری ارتباط را نزد هر دو طرف نشان می‌دهد. برای هر دو طرف مذهب نقش خود را بازی می‌کند؛ اما آنچه امروز به نظر عجیب می‌رسد این است که در مقایسه با هیئت‌های غربی، ایرانیان آن دوره مدارا و گشایش بیشتری از خود نشان می‌داده‌اند.

نویسنده این کتاب را قسمت نخست پژوهشی دربارۀ گفتمان غربی دربارۀ فرهنگ و سرزمین پارس می‌داند که از دو جنبه اهمیت دارد: در درجۀ اول شناختی نسبی از جامعۀ ایرانی می‌دهد که از طریق تصاویر گرفته و پخش شده از دوربین (تاریک‌خانه‌ای) غربی به دست آمده است؛ دیگر اینکه شناختی مشخص از جامعۀ اروپایی را ممکن می‌سازد؛ چراکه این گفتمان‌ها و ایدئولوژی‌ها در آن شکل‌بندی‌های اجتماعی نهفته‌اند و به خود آنان باز می‌گردند. بدین ترتیب اهمیت این بررسی و مطالعه مشخص می‌شود.

گفتمان غربی دربارۀ ایران عمدتاً پس از عصر کاوش‌ها یا روند استعماری غرب شکل می‌گیرد. هرچند می‌توان بافت اولیه آن را در دوران پیش از آن جستجو کرد؛ اما در واقع از یک‌سوم پایانی قرن شانزدهم است که حقیقتاً نمود پیدا می‌کند. گردآورندگان «اروپایی» هرآنچه را که سیاحان در ایران دیده و شنیده‌اند جمع‌آوری کرده‌‌اند. حال آنکه هرچند در قرون وسطی تعدادی کم سیاح غربی به حاک ایران راه یافته‌اند، ولی نمی‌توان از حضور آنها تا قبل از قرن شانزدهم میلادی سخنی به میان آورد. از اواخر قرن شانزدهم شاهد ورود انبوه غربی‌ها به ایران هستیم. به همین دلیل در این بررسی به‌ویژه بر این دورۀ تاریخی تمرکز شده است. به طور دقیق‌تر سعی نویسنده بر این بوده که در این کتاب، در دوره‌ای نیم‌قرنی (1580 ـ 1630) انگیزه‌های اصلی «گرایش» اروپایی‌ها به ایران را روشن سازد؛ سیاحان این دوره و همچنین وظایف آن را توصیف کند؛ موانع اصلی پیش‌روی سیاحان که خوانش آنها از چشم‌انداز طبیعی و فرهنگی ایرانی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، مشخص نماید؛ یعنی نقش و پرده‌های حائل زبان، دین و طبقه یا حجاب‌های میان‌فرهنگی را می‌سنجد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

درآمد

بخش اول: سیاحت و سیاحان در ایران

فصل اول: «فرنگی‌ها» در ایران

فصل دوم: در باب گرایش به سفر

فصل سوم: در باب کارکرد و نقش سیاحان

فصل چهارم: موانع مادی پیش‌روی سیاحان

بخش دوم: در باب ایران (و یا اروپا) از نگاه سیاحان

فصل اول: در باب دوربین تاریک‌خانه‌ای سیاح

فصل دوم: در باب پرده‌حائل زبان

فصل سوم: در باب پرده‌حائل دینی ـ مذهبی

فصل چهارم: در باب پرده‌حائل طبقاتی

نتیجه‌گیری

منابع