ترکان ایران و ایران ترکان: ماوراءالنهر و خراسان از اسلام تا حملۀ مغول
خلاصه
موضوع اصلی این کتاب دورۀ تعیینکنندۀ میان شکست ایران ساسانی در سال 650 میلادی و سقوط پایتخت خلافت عباسی، یعنی بغداد در سال 1258 است. مؤلف بهدرستی این دوره را «بنیادین» یا «کلیدی» میخواند؛ زیرا در سراسر منطقهای وسیع که از ماوراءالنهر تا شامات امتداد پیدا میکرد، ـحولات این دوره به لحاظ زبان، دین و دولتداری تأثیراتی درازمدت برجای گذاشت.معرفی کتاب
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.
مورخان در بررسی گذشتۀ سرزمینها و اقوام، برخی دورهها را سرنوشتساز میخوانند؛ چراکه بر مقدرات بعدی مهری پایدار زدهاند. استخوانبندی اصلی تاریخ هر ملت با حوادث این اعصار شکل میگیرد؛ گردشهایی که الزاماً خوب یا بد، پرافتخار یا ننگین نیستند، بلکه غالباً معجونهایی هستند تلخ و شیرین که در مقاطعی خاص با حدتی چشمگیر به کام زمانه ریخته میشوند. از جملۀ این برههها، ششصدسال حد فاصل میان فتح ایران ساسانی توسط اعراب تا حملۀ مغول و پایان خلافت عباسیان است که نهتنها برای ایران، بلکه برای جهان اسلام پراهمیت است. در این دوره شاهد افتوخیزهای سیاسی، نظامی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بیشماری هستیم.
موضوع اصلی این کتاب دورۀ تعیینکنندۀ میان شکست ایران ساسانی در سال 650 میلادی و سقوط پایتخت خلافت عباسی، یعنی بغداد در سال 1258 است. مؤلف بهدرستی این دوره را «بنیادین» یا «کلیدی» میخواند؛ زیرا در سراسر منطقهای وسیع که از ماوراءالنهر تا شامات امتداد پیدا میکرد، تحولات این دوره به لحاظ زبان، دین و دولتداری تأثیراتی درازمدت برجای گذاشت. سقوط امپراتوری ساسانی نهتنها صرف تغییر حاکمان، بلکه به معنای واقعی کلمه پایان یک عصر تاریخی بود. در نتیجۀ پیروزی اعراب نهتنها شرایط سیاسی، که اوضاع دینی، قومی، زبانی، فرهنگی و کشاورزی این سرزمینها نیز متحول شد. به طور خلاصه، فتوحات عرب نقطۀ عطفی بود که در تحولات سدههای بعد ماوراءالنهر، ایران و اسلام تبعاتی گسترده و عمیق بر جای گذاشت. جالب آنکه خاستگاه اصلی عوامل و نیروهای منجر به این تغییرات، نه مرکز امپراتوری ساسانی، بلکه خراسان بزرگ یعنی ماوراءالنهر، شمال شرقی ایران و شمال غربی افغانستان بود.
در این کتاب نویسنده به منظور آشناکردن خواننده با مؤلفههای اصلی بحث، نخست به توضیح و تعریف جغرافیا، السنه و مردمان امپراتوری ایران در پایان عهد ساسانی میپردازد تا چارچوب تحولات بعد از سال 650 میلادی بهتر درک شود. در اینجا به ولایات و دولتشهرهای یکجانشین ماوراءالنهر (سغد، خوارزم و بلخ) توجهی ویژه شده است؛ زیرا قبایل ایرانی و بعدهای قبایل ترکی نخست از دشتهای شمال این سرزمینها به سوی جنوب سرازیر شدند. در واقع خراسان بزرگ برای مدتها تحت فشار تهاجم چینیها و ترکان قرار داشت. خطر نفوذ چینیها پس از شکست آنان در نبرد تالاس در سال 751 میلادی پایان یافت.
نویسنده به فتوحات عرب بهویژه در خراسان بزرگ میپردازد؛ سپس مقاومت حاکمان ایرانیک این سرزمین و متفقان «تورگش» آنان را توصیف میکند. ورود ترکزبانان به سرزمینهای ایرانی ماوراءالنهر یکشبه انجام نشد، این روندی طولانی، پرافتوخیز و همراه با اختلاط نژادی و قومی بود. در واقع طی قرن ششم که ترکان شمال در این منطقه به قدرت رسیدند، سغدیان ایرانیک با آنها درآمیختند. در آن دوره زبانهای ترکیک رفتهرفته بر آسیای مرکزی حاکم میشدند.
از سال نهصد میلادی حاکمیت عباسیان بر سرزمینهای ایرانی تضعیف شد و بدینترتیب حاکمان مستقل بومی و ایرانی بر سر کار آمدند. در ابتدای هزارۀ دوم میلادی دودمانهای ترکیک جایگزین سلسلههای ایرانی شدند و این وضع به تحولات زبانی و فرهنگی و سیاسی عظیمی انجامید. غزنویان و قراخانیان که از هر نظر نخستین سلسلههای ایرانی ـ ترکی به شمار میرفتند، به ترویج فرهنگ و زبان فارسی و همچنین ترکی پرداختند. این دوره شاهد شکوفایی زبان، شعر و ادبیات فارسی نو یا دری است.
نویسنده به شرح این تحولات بسنده نکرده، بلکه به بحث از موضوعات مختلفی پرداخته که در رابطه با این تحولات و معنای آنها مطرح شده است. همچنین نویسنده تذکر میدهد که از سال 800 تا هزار میلادی حاکمان دنیوی و دیوانسالاران رشتۀ امور را در سرزمینهای ایرانی به دست داشتند؛ ولی از سال هزار به بعد غالباً علمای مذهبی نقش رهبری افکار عمومی جامعه را بر عهده داشتند و این تحول پیامدهایی جدی برای جامعه، فرهنگ و علم در ایران به همراه آورد.
فهرست مطالب کتاب:
دیباچۀ ویلم فلور
مقدمۀ نگارنده
1. آسیای مرکزی پیش از اسلام
2. قرن نخست اسلام در ماوراءالنهر
3. گسترش اسلام در ماوراءالنهر
4. خراسان در انقلاب عباسی
5. خراسان، سرزمین تعیینکننده
6. از مرو تا بغداد
7. عصر زرین دانش در جهان اسلام
8. سامانیان و پایان عصر شکوفایی
9. زوال خردگرایی
10. ایرانیان میروند، ترکان میآیند
11. فرازوفرود خوارزم
12. پیش از مغول
13. ترکها در جهان اسلام
14. دیگ همجوش ایرانی
15. ایران، توران و «توران» فردوسی
16. تحول زبان فارسی
17. تحول زبان در ماوراءالنهر
18. دربارۀ ریشۀ نام «تاجیک»
حکایت همچنان باقیست
گاهشمار
نمایه
منابع اصلی
پربازدید ها بیشتر ...
فرهنگ نامهای کهن و باستانی استان مازندران
مصطفی پاشنگ1160 نام کهن و باستانی در استان مازندران شناسایی و ریشهیابی شده که در این کتاب گزارش شده است، استوا
آوازهای ناخواندۀ قوی پیر تنهای مهاجر؛ ایلیا به روایت ایلیا در گفتگو با ایلیا فابیان
حسن شکاری و لیزا ویوارللیاین کتاب حاصل گفتگوی حسن شکاری و لیزا ویوارللی با ایلیا فابیان شاعر ایتالیایی است که ایلیا در این گف
منابع مشابه بیشتر ...
از پارس تا ایران: خاطرات برادران مولیتور، کارمندان بلژیکی دولت ایران
لامبرت مولیتور و برادرانشمولیتور در مقایسه با برخی از هموطنان خود موفق میشود در طول دوران اقامت خود در ایران از تلههای سیا
سیاست و تجارت در فارس: از برافتادن صفویان تا برآمدن زندیان
احمد بازماندگان خمیریدربارۀ خوانین، چگونگی برآمدن آنها و روابط آنها با ساخت تجاری فارس در دوره بین صفویه و قاجاریه پژوهش
نظری یافت نشد.