معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

آنچه در این کتاب آمده، جستارهایی در باب ایرانیان استانبول است. مقالات منتشرشده و ناشده‌ای که بیشتر آنها به فعالیت‌های ایرانیان استانبول و مناسبات این دو کشور در جهات مختلف از جمله مناسبات فکری می‌پردازد. از حیث زمانی هم بیشتر گفتارها مربوط به دو قرن نوزده و بیست است؛ قرونی که هر دو کشور با مشکلۀ جدی به نام تجدد غربی روبرو بودند. به همین‌روی این دو دولت مسلمان تا حدودی در این دوران برخلاف دوره‌های پیش از قاجار کنار هم ایستادند، به جای آنکه در برابر هم صف‌آرایی کنند. حالا دیگر هر دو کشور مسلمان همسایه باید با مسئلۀ غرب فکری تکلیف خود را روشن می‌کردند. این موضوع حیاتی‌تر از آن بود که همچنان خود را بسان دورۀ صفویه، افشاریه و زندیه درگیر منازعات خونین مرزی و مذهبی کنند. اینک غرب تمامیت هویت دینی و ملی و مشروعیت سیاسی حاکمیت آنان را به چالش کشیده بود. بنابراین ضروری بود از منازعات خود دست کشیده و در باب پدیدۀ نوظهوری به نام مدرنیته و مدرنیزاسیون با محوریت عالم مسیحیت، تأملات فکری و سیاسی عمیقی داشته باشند.

طرفه آنکه هر دو کشور مسلمان متأثر از تحولات غرب فکری، با مطالبات مشروطه‌خواهی جدی روبرو بودند. حتی پیش‌تر از مشروطه‌خواهی، درگیر ظهور جریان‌هایی بودند که دغدغۀ آشتی میان مؤلفه‌های مدرن و آموزه‌های دینی داشتند. در این تکاپو گویا مرزی میان دولتین عثمانی و ایران نبود. احرار ایرانی در استانبول به‌جد در تلاش بودند. اتحاد و ترقی‌ها به دنبال کمک به مشروطه‌خواهی در ایران برآمده و حتی در برهه‌ای به سمت ایران حرکت می‌کنند تا یاری‌رسان نوگرایان ایرانی باشند. همۀ این اتفاقات چالش‌های جدی پیش روی دولت‌های ایران و عثمانی بود تا موضع خود را دربارۀ موافقت یا مخالفت با مقوله‌ای فراگیر به نام مدرنیته مشخص کنند. همین امر نقطۀ تلاقی مسائل دو کشور بود تا تکلیف خود را با آن روشن سازند. جستارهای این کتاب می‌کوشد تا پرتوی بیفکند به این تکاپوها و نشان دهد آنچه اتفاق افتاده، در اساس و بنیاد چگونه بوده و چه ماهیتی داشته است و نیز در تلاش است تا نشان دهد دو کشور همسایه چگونه نسبت به آنچه در جوارشان رخ داد، بی‌تفاوت نبودند و به اشکال و گونه‌های مختلف در له یا علیه بدان واکنش نشان دادند.

از جمله موضوعات شایان توجه در مناسبات ایران و عثمانی، «ایرانیان استانبول» است؛ مهارجانی که رنج هجرت به جان خریده و با سکونت در استانبول و اشتغال به انواع فعالیت‌های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی، صفحات درخشانی در تاریخ مناسبات این دو همسایه ورق زدند. در این کتاب که شامل هفت گفتار دربارۀ تاریخ عثمانی، ایرانیان استانبول و نقش آنها در مناسبات ایران و عثمانی است، می‌توان آگاهی‌های سودمندی در ارتباط با مناسبات این دو کشور همسایه به دست آورد.

گفتار نخست ترجمه‌ای از گزارش بدیک از جنبش مشروطه‌خواهی ایرانیان. این گزارش که با نثری زیبا و همدلانه از سوی یکی از اتباع عثمانی به نگارش درآمده، نشان‌دهندۀ نوع نگاه اهل نظر عثمانی به بازیگران اصلی میدان سیاست ایران در آن زمان از جمله محمدعلی شاه، ستارخان و ....، اوضاع سیاسی و اجتماعی، جنبش مشروطه‌خواهی و سیاست روسیه و انگلستان در برابر ایران است.

گفتار دوم به سفارت میرزا محسن‌خان معین‌الملک در عثمانی اختصاص یافته است. گفتار سوم به انجمن سعادت ایرانیان استانبول و ارتباط آنها با جنبش مشروطه‌خواهی ایرانیان پرداخته است. در این گفتار با بهره‌گیری وسیع از مراجعی همچون روزنامه‌ها و اسناد آرشیوی، انجمن سعادت ایرانیانی به عنوان یکی از سازمان‌یافته‌ترین انجمن‌های ایرانی در قلمرو عثمانی و کارکردهای آن معرفی و تبیین شده است.

گفتار چهارم مربوط به میرزا رضا ارفع‌الدوله و سفارت وی در استانبول است. در این گتاب تلاش بر این بوده تا با بهره‌گیری از مراجع دست‌اولی همچون اسناد آرشیو عثمانی و وزارت امور خارجۀ ایران، کارنامۀ سفارت این دولت‌مرد برجستۀ عصر قاجار که همچون میرزا محسن‌خان نقش بی‌بدیلی در مناسبات دو دولت ایفا می‌کرد، از نظر گذرانده شود.

گفتار پنجم ترجمۀ مقاله‌ای است در ارتباط با سیاست جمعیت اتحاد و ترقی دربارۀ ایران. این مقاله با بهره‌گیری وسیع از روزنامه‌ها، مدارک آرشیوی و سایر منابع، سیاست جمعیت اتحاد و ترقی دربارۀ ایران را بررسی کرده و آگاهی‌های ارزشمندی دربارۀ زمینۀ برقراری مناسبات و کیفیت ادامه‌یافتن آن میان اتحاد و ترقی‌ها با مشروطه‌خواهان و دولت ایران به دست می‌دهد.

گفتار ششم به حزب عدالت و توسعه و کارنامۀ آن از سال 2002 تا 2014 اختصاص یافته است. گفتار پایانی نیز به سال‌شمار تاریخ عثمانی اختصاص دارد. ضرورت وجود متنی به زبان فارسی برای آشنایی با مهم‌ترین رخدادهای تاریخ عثمانی موجب شد تا این سال‌شمار ترجمه شود.

فهرست مطالب کتاب:

دیباچه

پیش‌گفتار

1. مشروطۀ ایران به روایت بدیک/ ترجمۀ حسن حضرتی و محمدحسین صادقی

2. میرزا محسن‌خان معین‌الملک و سفارت عثمانی/ حسن حضرتی

3. انجمن سعادت ایرانیان استانبول و تحولات مشروطۀ ایران/ حسن حضرتی و سیده شبنم شمس‌الدین

4. میرزا رضا ارفع‌الدوله و سفارت عثمانی/ حسن حضرتی و محمدحسین صادقی

5. جمعیت اتحاد و ترقی و ایران/ م. وولکان آتوک؛ ترجمۀ حسن حضرتی و علی رحیمی‌زاده

6. حزب عدالت و توسعه (سال‌های 2002 ـ 2014)/ اریک. جی. زورخر؛ ترجمۀ حسن حضرتی و نفیسه شکور

7. سالشمار تاریخ عثمانی/ خلیل اینالجیق؛ ترجمۀ حسن حضرتی و محمدحسین صادقی

نمایه‌ها