معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

مسئلۀ کار و صنعت در ایران مانند همه جای دیگر عالم در اصول، در زمرۀ حیاتی‌ترین و سرنوشت‌سازترین امور محسوب می‌شند؛ اما متأسفانه به این مسئله به طور دقیق پرداخته نشده است. توسعۀ اقتصادی و پیشرفت هر کشور اولویت همۀ ملت‌هاست. بی‌تردید توسعۀ صنعتی و فناوری یا به عبارتی دقیق‌تر تولید داخلی هر کشور، اساس توسعۀ ملی است. از آغاز ورود به عصر صنعت و شکل‌گیری صنایع مدرن در کشور، فرایند صنعتی‌شدن ایران دستخوش تغییر و تحولات متعددی بوده است. گاهی رشد و بالندگی و گاهی رکود و افول را تجربه کرده است. به‌راستی عوامل رونق و رشد صنعتی کشور در یک فرایند تاریخی کدامند؟ دلایل رکود یا کاهش رونق صنایع دستی کشور چه بوده است؟ چه کارکردها، سیاست‌ها یا مداخلاتی منجر به افول صنعت و کاهش سهم آن از اقتصاد ملی شده است؟ در هر دورۀ تاریخی چه برنامه‌هایی اجرا شده و هر برنامه چه پیامدها و نتایجی به همراه داشته است؟

نویسنده در این کتاب شرحی جالب و خواندنی ارائه می‌دهد از اینکه چگونه طی سال‌های 1229 تا 1330 شمسی بسیاری از صنایع سنتی در ایران رو به افول رفتند و اولین تلاش‌ها در کشور ایران برای صنعتی‌شدن صورت گرفت. او در این کتاب اسناد دست‌‌اولی از برنامه‌ها، اقدامات، دستاوردها و پیامدهای صنعتی‌شدن ایران عرضه می‌کند. همچنین با نگاهی بی‌طرفانه به انگیزه‌ها، زمینه‌ها و تمایلات حاکمان ایران برای صنعتی‌شدن و گذار از اقتصاد سنتی روستایی می‌پردازد. زمینه‌های شکل‌گیری اتحادیه‌ها و اعتصابات و اعتراضات کارگری در صنعت نوین ایران بخش دیگری از این کتاب را شکل می‌دهد که افزون بر اهمیت برای مورخان و محققان می‌تواند برای هنرمندان و داستان‌نویسان نیز سودمند باشد. شرح دقیق فلور به همراه جداول و پیوست‌ها و منابع متعددی که در کتاب آمده، به این اثر سندیت و جذابیتی افزون‌تر بخشیده است.

در فصل نخست مروری اجمالی بر ماهیت و ساختار صنایع دستی دورۀ قاجار و چگونگی تأثیرپذیری آنها از واردات خارجی ارائه شده است. با وجود افت جایگاه بسیاری از صنایع دستی، تعدادی از آنها رشد کرده و برجسته شدند. همچنین روی سیاست دولت در مقابله بر تأثیر خارجی و واردات بحث شده است. به‌ویژه تصمیم واردات فناوری اروپایی، تأثیر مداخلۀ بخش اجتماعی و نقش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بر فعالیت صنعتی و دلایل شکست آن سیاست و این سرمایه‌گذاری‌ها تحلیل شده است.

در فصل دوم نویسنده دربارۀ نیروی کار، مناسبات کار و کارگری در ایران سخن گفته است. نکتۀ مهمی که نویسنده در این بخش طرح می‌کند، پیوند قانون کار در ایران با الزام‌های ناشی از عضویت کشورمان در سازمان بین‌المللی کار از نقطه عطف سال 1914 است.

نویسنده در فصل سوم مهم‌ترین نکته‌ای که مورد تأکید قرار می‌دهد، فهرستی از کج‌فهمی‌هایی است که دربارۀ مسئلۀ جذب سرمایۀ خارجی و سازوکارهای بهره‌گیری از ظرفیت‌های توسعه‌ای جذب سرمایه‌های خارجی مطرح می‌کند.

در فصل پایانی کتاب، بحث تأمین مالی و مبادلۀ ارزی مورد توجه قرار گرفته که هر کسی کوچک‌ترین آشنایی با مسائل ایران دارد، می‌داند مسئلۀ تأمین مالی تولیدکنندگان و مسئلۀ نرخ ارز و مناسباتی که در اطراف آن در ایران وجود داشته، چه ریشه‌های قدیمی و طولانی دارند و چه قفل‌های بزرگی از این دو کانال بر سر راه توسعۀ ایران قرار داده است. گزارش‌هایی که فلور در این کتاب ارائه می‌دهد، البته از جهات پرشمار دارای نکته‌سنجی‌ها و اسناد استثنایی و منحصربه‌فردی است که واقعا بررسی آنها افق‌های بسیار جدید و مهمی را به روی پژوهشگران خواهد گشود.

در پیوست‌های کتاب، ابتدا فهرست کارخانجات موجود در ایران به سال 1311 آورده شده، در پیوست دوم فهرست کارخانجات ایران در سال 1940 آورده شده و در پیوست سوم سند یادداشت رسمی که در آن الزام افراد خارجی به دریافت مجوز برای تأسیس کارخانه ذکر شده، آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار مؤلف

یادداشت ویلم فلور به مناسبت ترجمۀ اثر

مقدمۀ دکتر فرشاد مؤمنی

مقدمۀ دکتر عبدالمجید مصلح

پیش‌گفتار مترجم

تشکر و سپاس‌گزاری

فصل اول: صنایع سنتی و ظهور کارخانجات مدرن

فصل دوم: اتحادیه‌های کارگری، قانون و شرایط در ایران (1900 ـ 1941)

بخش اول: اتحادیه‌های کارگری

بخش دوم: قانون کار

بخش سوم: شرایط کار

فصل سوم: صنعتی‌شدن در ایران 1900 تا 1941

فصل چهارم: تأمین مالی و مبادلۀ ارزی برای صنعتی‌شدن در ایران 1310 ـ 1319 (1/1930 ـ 2/1940)

پیوست الف) فهرست کارخانجات موجود در ایران (1311/ 1932)

پیوست ب) فهرست کارخانجات ایران در سال 1940

پیوست پ) یادداشت رسمی که در آن الزام افراد خارجی به دریافت مجوز برای تأسیس کارخانه ذکر شده است

منابع

نمایه