معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

پیشینۀ بحث دربارۀ بدن و به‌ویژه رابطۀ بدن با روح، به قدیمی‌ترین ایام می‌رسد. از سقراط و افلاطون تا دکارت و امروزه در مباحثی که به وسیلۀ ترانسان‌گرایان مطرح می‌شود، در این جدل‌های بی‌پایان همواره این نکتۀ بنیادین وجود داشته است که آیا می‌توان پدیده‌ای به نام بدن محسوس و فیزیکی را از پدیدۀ دیگری به نام «روح»، «جان»، «روان» و .... جدا کرد؟ در اندیشۀ باستان دست‌کم در حوزۀ تمدن‌های هندواروپایی که سپس به کل جهان تعمیم یافت، پاسخی روشن و بدیهی برای این پرسش وجود داشت: بدن در نظر آنها بنا بر مورد یا جایگاه یا یک زندان برای روح بود یا برعکس و به صورتی استثنایی و در اقلیت مطلق، مکانی برای تعالی‌یافتن وجود یا مکانی بود برای اسارت و رنج روان و جوهرۀ درونی انسان که همواره پایدار و جاودان باقی خواهد ماند و بنا بر تعریف یک «شیئ» به قول دکارت یک «ماشین متحرک» زوال‌پذیر که اصولاً نمی‌توانست تقدیری جز فنا داشته باشد و با همین نگاه بود که همۀ پدیده‌های دیگری که نشانه‌ای از این فنای تدریجی ـ که از تولد آغاز شده و تا لحظۀ مرگ ادامه می‌یافت و ناگزیر بود ـ را نشان می‌دادند، هم دلیلی بودند و هم نشانه‌ای بر «بدیهی» بودن ناپایداری و «بی‌ارزش» بودن بدن.

به لحاظ پدیدارشناسی، صرف اجتماعی و فرهنگی بودن درک و خوانش از چیزها، این امکان را برای دولت جدید فراهم می‌کرد تا به برساخته‌شدن «میدان کدگذاری» جدیدی برای «فرهنگ‌سازی» دست یابد و از این راه، خوانش از فی‌المثل «بدن آرمانی» مورد تأیید خود را در قلمرو روزمره جا اندازد. پس فرهنگ جدید در شاکله‌هایی مفهوم‌ساز بر آن بود تا به طور کامل حیطۀ قلمرو و روزمره را تحت نظارت و کنترل خود درآورد.

نویسنده در این کتاب به صورتی عام‌تر موضوع بدن در تاریخ معاصر ایران را بررسی کرده است. بخش‌هایی از کتاب که به طور خاص‌ به «بدن زنان» اختصاص دارد، خود گویای حساسیتی بیشتر و تمایلاتی بالاتری است که برای شیطانی کردن «بدن دیگری» یا «دیگری متفاوت» در نزد ما نسبت به پهنه‌های دیگری وجود دارند. وقتی به تاریخ صدسالۀ ایران و تلاش گسترده‌ای که در ابتدای قرن برای تغییر شکل این بدن داده شد می‌نگریم، می‌بینیم شاید آنچه بر این رویکردها سلطه‌ای هژمونیک داشته نه واقعاً تمایل به «مدرن» شدن بلکه تمایل به «شبیه به مدرن‌ها» بوده است. همان‌طور که نویسنده در فصول دیگر کتاب نیز نشان می‌دهد این امر را از آن زمان تا امروز، ما در پدیده‌ای همچون پزشکی‌شدن بدن نیز می‌بینیم که سلامت را بیشتر از کارکرد مناسب در تناسب بدنی زیبا می‌بیند که اگر با یکدیگر در تضاد نباشند، دست‌کم فاصلۀ بسیار دارند.

تحلیل نویسنده در ورود نولیبرالیسم و فراهم‌شدن زمینۀ کالایی‌شدن بدن بسیار منطقی و دقیق است، به صورتی که بدن تبدیل به پهنه‌ای بی‌دفاع می‌شود که در آن کنشگران اجتماعی تمایل دارند «خود» تغییر شکل یافته و شبیه به «مدرن‌های قدرتمند» شوند.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه/ ناصر فکوهی

مقدمۀ مؤلف

فصل اول: بدن و قلمرو روزمره، مستعمره‌های دولت جدید

آزادسازی پیکرنگاری و امکان ارائۀ بدن خصوصی

شکست مشروطیت و ظهور رضاشاه از دل ستیزه‌جویی محافظه‌کاران و حزب دموکرات

اصلاحات تیول‌دارانه در ساختارهای سیاسی و اجتماعی

مسئلۀ دولت جدید: تعمد در کنترل و نظارت بدن و بدنمندی و «قلمرو روزمره»

بدن و گذر از طبابت سنتی به پزشکی جدید؛ نمونۀ موردی شهر اصفهان

امنیت و اقتدار سیاسی، ضرورت بازنمایی از بدنمندی جدید

بدن سربازان وظیفه در ساختار نظامی ـ سیاسی دولت جدید

حضور به‌شیوۀ مدرن در قلمرو عمومی )1300 ـ 1320)

ظهور اشیای جدید در رابطه با بدن، بهداشت و سلامتی

تجدد و نگرش شیئ‌واره؛ «دل موش و پوست پلنگ»

فصل دوم: نهادهای بازتولید جدید

تجدد، عرصۀ نمادین تشخص

اصلاحات فرهنگی رضاشاه و شکسته‌شدن انحصار تشخص

نهضت ترجمه در دورۀ محمدرضا شاه پهلوی و رمانتیسم انقلابی برآمده از آن

برساختگی بدن در بازنمایی فرهنگ سرمایه‌داری

فعالیت‌های معطوف به «بدن زیبا» در قلمرو روزمرۀ نئولیبرال با اتکا به تجربیاتی در ایران

ورزش زنان و «مسئلۀ» بدنمندی زنانه در قلمرو رسمی

بدن مردانه به منزلۀ «بدن رسمی» سیاست‌گذاری‌های ورزشی در قلمرو عمومی

سیتی‌سنتر اصفهان و خروج نسبی از محدودیت

منابع

نمایه