معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

مادها گروهی از مردمان هند و اروپای آسیای میانه بودند که در سده‌های نخستین هزاره نخست پیش از میلاد در حرکتی آهسته و تدریجی از موطن نخستین خود که احتمالاً در منطقۀ خوارزم و جنوب دریاچۀ آرال بوده است تا کوه‌های زاگرس پیش تاخته، در غرب و شمال غرب فلات ایران فرود آمدند و جانشین بومیان منطقه شده و زندگی یکجانشینی را برای خود انتخاب نمودند و پهنۀ جغرافیایی زیستگاه آنان سرزمین ماد نام گرفت. این پادشاهی اولین حکومت آریایی بود که از اتحادیه‌ای از قبایل و طوایف آریایی و سایر اقوام محلی ساکن در منطقه تشکیل شد. بخش اعظم این سرزمین در منطقه‌ای قرار داشت که بعدها آذربایجان نامیده شد که در جنوب رود ارس واقع بود. به نظر می‌رسد حکم دولت ماد گاهی در اراضی شمالی آن منطقه نیز نافذ بوده است.

نام آذربایجان خود از کلمۀ مادی آتروپاتن مشتق است و شکی نیست که در طی تاریخ پیچ‌درپیچ و طولانی پیدایش مردم آذربایجان عنصر نژادی ماد نقش مهمی بازی کرده حتی در بعضی از ادوار تاریخی وظیفۀ هدایت و رهبری را بر عهده داشته است. این دوره یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین دوره‌های تاریخ و تمدن ایران است؛ زیرا از یک طرف سرآغاز دورۀ تاریخی ایران و از طرف دیگر سرآغاز شکل‌گیری دولت و سرزمینی با ماهیت آریایی ایرانی است.

شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهند که مادها سال‌ها قبل از ظهور نامشان در گزارش‌های شاهان آشوری از جمله متون شلمنسر سوم، شمشی‌ادد پنجم، اداد نیراری سوم، آشوردان پنجم، تیگلات پلیسر سوم، سارگن دوم، سناخریب، آسارحدون و آشوربانیپال دیده شده است. متأسفانه از مادها داده‌های باستان‌شناسی زیادی در دست نیست، در حالی که آنها تأثیرات زیادی از خود بر جای گذاشته‌اند و بنابراین برای شناخت بیشتر این تمدن باید به مطالعات دیگری همچون منابع مکتوب آشوری، بابلی و عبری استناد کرد. به‌دست‌آمدن این متون در کاوش‌های باستان‌شناسی برای روشن‌نمودن جنبه‌های مختلف اقوام مادی که تاکون در هاله‌ای از ابهام باقی مانده است، پژوهش‌های مادشناسی را تحت تأثیر قرار داد. در حال حاضر این متون از مهم‌ترین و مستندترین منابع برای بازسازی ساختاری سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و همچنین جغرافیای تاریخی مادها به شمار می‌آیند. حجم فراوانی از این دست متون به طور سالم یا قطعات شکسته قابل بازیابی در کاوش‌های باستان‌شناسی بوده و بازسازی تاریخی و ساختار سیاسی ماد عمدتاً بر اساس روایت‌های این کتاب صورت می‌گرفته است از طرفی یکی دیگر از مهم‌ترین منابع تاریخی که می‌تواند ما را در دستیابی به شناخت بهتر نسبت به این دوره کمک کند، متون آشوری هستند. هرچند مدت زیادی از خواندن و استخراج اطلاعات فراوان این متون می‌گذرد و با وجود صورت‌گرفتن تحقیقات گسترده بر اساس این متون اما هنوز می‌توان اطلاعات ارزشمندی دربارۀ مادها از آن به دست آورد.

مطالب تورات نیز برای اطلاع از تاریخ ماد قابل استفاده‌اند. از جمله در کتاب دوم تورات نوشته شده است که در سال نهم هیوشیع ملکه آشور، شومرون را تسخیر و بنی‌اسرائیل را به اسارت به آشور برد و آنان را در شهرهای حلح و حابور در کنار رودخانه گوزان و شهرهای مادی‌ها مستقر کرد.

در این کتاب آثاری را می‌توان یافت که موضوعشان کاملاً به ماد مربوط نیست. دلیل این حقیقت آن است که در بسیاری موارد ترسیم مرزبندی‌های مشخص بین ماد و همسایگان کاری غیرممکن بود و به همین دلیل مطالعۀ فرهنگ‌ها و حوادث سایر اقوام از جمله آشور، اورارتو، بابل و پارس درک بهتری از این سلسله در اختیار قرار می‌دهد. این آثار به طول کلی شامل حوزه‌های باستان‌شناسی، تاریخ، دین و هنر هستند.

کتاب از دو بخش منابع و آثار پژوهشی به زبان فارسی و آثار منتشرشده به زبان‌های خارجی از جمله انگلیسی، آلمانی، فرانسه و روسی تشکیل شده است. هدف معرفی گزیده‌ای از منابع و پژوهش‌های اصلی در این حوزه و برآوردن فقط بخشی از نیازهای اولیۀ محققان از میان هزاران منابع و مآخذ است. این کتاب‌شناسی فقط به معرفی آثار شامل نام پدیدآورندگان کتاب اعم از نویسندگان، مترجمان، مؤلفان و محققان تاریخ ماد می‌پردازد، نه نقد و بررسی آنها.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مؤلف

منابع فارسی

منابع خارجی