معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

نزدیک به دو سده است که جوامع شرقی و از جمله مسلمانان با مغرب‌زمین و تحولات نوین آشنا شده و خود را رویاروی مسائل و معضلات گوناگون نظری و عملی می‌بینند. از آنجا که احساس می‌شود پاره‌ای از دستاوردها یا پیامدهای مدرنیته و فراوردهای عالم جدید با دین و دینداری و به‌ویژه با برخی از احکام شریعت سازگار نیست، مسلمانان و متفکران کوشیده‌اند به‌نوعی به تحولات عصر جدید پاسخ گویند و در واقع به گونه‌ای دشوارۀ عدم سازگاری دین و محصولات مدرنیته را حل کنند. می‌توان گفت چالش اسلام و مدرنیته مهم‌ترین و سرنوشت‌سازترین معضل اجتماعی جهان اسلام و مسلمانان در چند سدۀ اخیر است. این چالش چندان جدی است که سرنوشت آیندۀ جوامع اسلامی در هر حال وابسته به نتیجۀ این رویارویی و مصاف است.

در این میان شماری از روشنفکران دینی و نواندیشان در تلاش‌اند تا ضمن تفطن به گسست معرفتی میان دنیای جدید و دنیای قدیم و با آشنایی با مبانی نظری مدرنیته، معرفت را به عنوان مؤلفۀ ممتاز مدرنیسم قدر نهند. آنان با فلسفۀ حقوق طبیعی بر سر مهرند و با حقوق بشر بر سر آشتی‌اند و مجدانه در پی بسط و نهادینه‌کردن مدلولات و پیامدها و میوه‌های آن نگاه‌ فلسفی حق‌محور (دموکراسی، تفکیک قوا، جامعۀ مدنی، تکثرگرایی، مدارا، حقوق اقلیت‌ها و ....) در جامعه‌اند. آنان با دین به مثابۀ بخشی از سنت، مواجهۀ نقادانه دارند و شناخت آن را لازمۀ تعامل با آن می‌دانند. بنابراین آشنایی با دین و داشتن تئوری‌ای منقح در باب پاره‌های مختلف دین از جمله: فقه، اخلاق و تجربۀ دینی از مهم‌ترین واجبات آنان است.

مجموعه گفتگوهایی که در این کتاب آمده، به طرح مسائلی مانند آزادی، بنیادگرایی دینی، عدالت، دگرپذیری و مدارا، خشونت‌پرهیزی و واکاوی جریان نواندیشی دینی در ایران و جهان اسلام می‌پردازد.

در گفتگو با علیرضا علوی‌تبار و سروش دباغ به عنوان دو نواندیش مسلمان ایرانی، کارنامۀ جریان روشنفکری دینی در ایران و باید و نبایدهای آن به بحث گزارده شده و از دستاوردها، موانع و تهدیدهای پیش‌روی این جریان به تفصیل سخن گفته شده است.

در گفتگوی با مجتهد شبستری به نسبت میان اسلام و حقوق بشر به عنوان یکی از مهم‌ترین مباحث مطرح در ایران معاصر و پاره‌ای از مسائل دیگر سخن گفته شده است. روشن است در جامعه‌ای که به نام دین در آن حکومت می‌شود و همۀ امور به طور رسمی از منظر اسلام تبیین و تفسیر می‌شوند، موضوع نسبت میان اسلام و حقوق بشر یا تعیین تکلیف حقوق بشر از دیدگاه اسلامی مبحثی ضروری و با این وجود چالش‌انگیز است.

گفتگو با زنده‌یاد فیرحی دربارۀ مبحث آزادی در جهان اسلام است. مقوله‌ای که از زمان نهضت مشروطه به صورت موضوعی بحث‌انگیز در کشورمان مطرح بوده است. در این گفتگو به تبارشناسی این مفهوم پرداخته شده که به معنای مدرن آن مشتمل بر ارزش‌ها، حقوق و واجباتی است که در حوزۀ مناسبات فردی و اجتماعی تحقق می‌یابند و عموماً از آن به‌مثابۀ آزادی‌های عمومی یاد می‌شود که تحقق و استقلال کیان فرد انسانی منوط به برخورداری از آنهاست؛ نظیر آزادی بیان، آزادی اندیشه، آزادی گردهمایی در قالب سازمان‌ها و سمن‌ها.

مفهوم عدالت چه به‌مثابۀ یک موضوع کلامی و چه بسان یک موضوع فلسفی و جامعه‌شناختی یکی از دغدغه‌های جدی جامعۀ بشری روزگار کنونی است که در گفتگو با ابوالقاسم فنایی پیرامون سویه‌های این مفهوم سخن گفته شده و در اقتراح «سید قطب و آرمانشهر عدالت»، از عدالت اجتماعی در اسلام از منظر سیدقطب به عنوان یکی از تئوریسین‌های تأثیرگذار اسلام سیاسی در قرن بیستم به تفصیل سخن رفته است.

مبحث دگری‌پذیری و رواداری به عنوان یکی از ضرورت‌های زیست مسالمت‌آمیز موضوع دیگری است که مسلمانان بیش از هر زمان دیگری اکنون بدان نیازمندند. سروش دباغ و جلیل بهرامی‌نیا در گفتگوهایی جداگانه از منظر خود به این مهم پرداخته‌اند.

در گفتگو با مسعود صادقی در باب خشونت، خشونت‌پرهیزی و نسبت میان آن دو با اخلاق سخن به میان آمده و پرده از پاره‌ای از خشونت‌های مشروع اخلاقاً روا و ناروا در جامعه برداشته شده است.

در باب بنیادگرایی دینی که می‌تواند یکی از علل عقب‌ماندگی و ایجاد تنش در میان مسلمانان در جهان کنونی باشد، گفتگویی کوتاه با هاشم صالح نویسندۀ سوری مقیم فرانسه به زبان پارسی ترجمه شده است.

مبحث حقوق اقلیت و اکثریت و بررسی پاره‌ای از کاستی‌های پروژۀ موسوم به عقلانیت و معنویت موضوع گفتگوی با استاد ملکیان است.

گفتگوی پایانی کتاب در باب انتظارات و مطالبۀ جامعۀ اهل سنت ایران از دولت تدبیر و امید پیش از روی کارآمدن آقای حسن روحانی است. مطالعۀ این گفتگو می‌تواند خواننده را با بخشی از مهم‌ترین دغدغه‌ها، دل‌مشغولی‌ها و مطالبات انباشتۀ بزرگ‌ترین اقلیت مذهبی ایران از منظر سه کنشگر سیاسی اهل سنت آشنا سازد.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

بررسی کارنامۀ روشنفکری دینی در ایران در گفتگو با علیرضا علوی‌تبار

نسبت میان اسلام و حقوق بشر؛ گفتگو با محمد مجتهد شبستری

بایدها و نبایدهای روشنفکری دینی در گفتگو با دکتر سروش دباغ

اقتراح (عدالت اجتماعی از منظر سیدقطب)

خشونت، خشونت‌پرهیزی و اخلاق

آزادی، اسلام و جریان‌های اسلام‌گرای معاصر در گفتگو با داود فیرحی

رواداری و دگرپذیری در نواندیشی دینی در گفتگو با سروش دباغ

از ایدۀ وحدت تا لزوم رعایت حقوق شهروندی در گفتگو با جلیل بهرامی‌نیا

در باب عدالت؛ گفتگو با دکتر ابوالقاسم فنایی پژوهشگر دین و اخلاق

معنویت در گفتگو با استاد مصطفی ملکیان

بنیادگرایی بزرگ‌ترین مانع توسعۀ جهان اسلام؛ گفتگو با هاشم صالح

بررسی مطالبات اقوام و مذاهب ایرانی و چالش‌های پیش‌رو