معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

فروغ فرخزاد را همیشه زنی تنها تصور کرده‌ایم که انگار با همۀ جامعه و شاید همۀ جامعه با او سر جنگ داشته است. او را پریشادخت بدنام شعر فارسی پنداشته‌ایم که به هیچ‌چیز جز جلب توجه و عشق مردان نمی‌اندیشیده است. این خطای سیستماتیک، که گاهی تعمدی و ایدئولوژیک و گاهی هم از سر ناآگاهی بوده، دیگر بخش‌های هنر و زندگی فروغ را به حاشیه رانده است. فروغ تنها بود، اما شاید تنها احمد شاملو دانست که او چقدر شجاع بود که تنهایی به جنگ فرهنگ و سنتی چندهزارساله رفت و زمان او را در قالب گنجی «بایسته و آزانگیز» به زمین سپرد. فروغ هم در فیلم‌ها و هم در داستان‌ها و اشعارش به همان شجاعت و صداقت زندگی‌اش جریان داشت. این کتاب کوشیده است نگاهی به همۀ ابعاد شعر و هنر فروغ بیندازد بدون اینکه تجسسی در زندگی خصوصی‌اش بکند. از این‌رو فروغ متقدم، فروغ متأخر، فروغ فیلمساز، فروغ مترجم، هرکدام به‌طور جداگانه و در یک یا چند فصل بررسی و تحلیل شده است. در کنار اینها، میراث فروغ در حکم نمادی فرهنگی و تاریخی که آثارش به زبان‌های دیگر ترجمه شده، هم از بعد اثرگذاری این میراث و هم از بعد ترجمۀ آثارش نیز جداگانه تحلیل شده است.

شعر فروغ همچنان‌که به سوی نوعی پرواز حرکت می‌کند، سرشار از لحظات شورانگیزی است. روح پیشرو او زمانی خود را نشان می‌دهد که شعرش از ساختارهای فرمی و محتوایی به سوی آزمودن روش‌های بیان حرکت می‌کند، چیزی که فرزانه میلانی «صدای دیگر در شعر مدرن فارسی» می‌نامد. فروغ برای نسلی از ایرانیان اهمیتی نمادین در مبارزه با محدودیت‌های سنت داشت و در تحلیل میلانی این امر دیده می‌شود.

جستجو برای خوانش‌های پیچیده‌تر شعر و سینمای فرخزاد، ساختار اصلی مجموعه مقالات این کتاب است که ریشۀ آن به همایشی برمی‌گردد که در جولای 2008 با همکاری بنیاد میراث ایران در دانشگاه منچستر برای بزرگداشت چهلمین سال درگذشت فرخزاد برگزار شد. بیشتر مقالات این مجموعه بر اساس سخنرانی‌های همایش هستند که بعدتر تحت تأثیر برخی فعل‌وانفعالات تغییر یافته و بازنویسی شده‌اند. سیزده فصل این مجموعه دربرگیرندۀ آثار پژوهشگرانی از کانادا، آلمان، بریتانیا، ایران و ایالات متحده است. مقالات به جنبه‌های گوناگون شعر و سینمای فروغ پرداخته و دیدگاه‌های تازه‌ای دربارۀ حوزه‌های کمتر پرداخته‌شدۀ آثار او ارائه می‌دهند. نویسندگان کوشیده‌اند از محدودیت‌های موجود در پژوهش دربارۀ فروغ فراتر رفته و خود را کمتر به الزامات زندگینامۀ وی محدود کنند.

همایون کاتوزیان و مارتا سیمیدچیوا شعرهای آغازین فرخزاد را از منظر فرم و محتوا تحلیل کرده‌اند و به بررسی تغییر و تحول مسائل جنسی و احساس‌گرایی از توصیف‌های ساده به آفریده‌های پیچیده‌تر و شاعرانه‌تر دربارۀ ذهنیت می‌پردازد. دامنیک پرویز بروکشا به بررسی شعر فروغ در پرتو شعر کلاسیک فارسی پرداخته و نشان می‌دهد که استفادۀ او از آرایه‌ها و تصاویر شعر کلاسیک، با مرزهای سنتی شعر فارسی درگیر شده و آنها را وسعت می‌بخشد.

پرسش دربارۀ خودِ ذهنی و شاعرانه در فصل‌های نوشتۀ ریوان سندلر و لیلا رحیمی بهمنی بررسی شده است. اینها معادلات شاعر و شخصیت شعری او را پیچیده‌ کرده و راه‌های جدیدی برای خوانش راوی در شعر فرخزاد ارائه می‌دهند.

پژوهش سیروش شمیسا در نوشته‌های آخرالزمانی فرخزاد به بررسی دیدگاه پیامبرانۀ وی دربارۀ ازهم‌گسیختگی گریزناپذیر جامعۀ ایرانی می‌پردازد. تحلیل شمیسا شعر فروغ را در بافت جریانات روشنفکری زمانه‌اش قرار می‌دهد و دیدگاه او دربارۀ توانایی این جریانات در سرعت‌بخشیدن به تغییرات را بررسی می‌کند.

کامران تلطف با نگاهی عمیق‌تر به روابط بین شعر فروغ و واقعیت‌های سیاسی و اجتماعی زمانه‌اش، به محدودیت‌های فمینیستی خواندن شعر او می‌پردازد. مایکل بیرد به سیر حرکت در شعر فرخزاد پرداخته و رابطۀ پویای بین امر واقعی و امر نمادین را روشن می‌کند.

فیلم مستند «فروغ، خانه سیاه است» موضوع مقالات نسرین رحیمیه و مریم قربان کریمی است. تحلیل‌های این دو نوآوری‌های فنی فیلم و پرداختن آن به مفهوم استعاری وطن در حکم مکان پیوستگی و محدودیت را نشانه می‌روند.

قانون‌پرور و نیما مینا به موضوع ترجمه می‌پردازند. مقالۀ قانون‌پرور یک مطالعۀ تطبیقی تازه از برخی دشواری‌ها و خطرات احتمالی پیش روی مترجم‌های انگلیسی شعر فرخزاد است و مقالۀ نیما مینا برای اولین بار ترجمه‌های ادبی فرخزاد از آلمانی به فارسی را در بوتۀ نقد قرار می‌دهد.

در نهایت م.کریم خواننده را به فراتر از زمان و مکان عصر فرخزاد می‌برد و به تحلیل وجهۀ بین‌المللی فرخزاد و جایگاه ویژه‌ای که او در جمع نویسندگان تبعیدی ایران اشغال کرده می‌پردازد.

این مجموعه در سیزده فصل به بازنگری نقش فرخزاد در ادبیات و فرهنگ مدرن فارسی می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه حتی بعد از گذشت چند دهه از مرگ نابهنگام فروغ، مطالعات ادبی فارسی همچنان به تلاش برای حل معمای زندگی، هنر و میراث فروغ فرخزاد ادامه می‌دهد.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مترجم

دیباچه/ دامنیک پرویز بروکشا، نسرین رحیمیه

فصل 1: گناهان فروغ فرخزاد/ محمدعلی همایون‌کاتوزیان

فصل 2: زن و مرد با هم: عشق، ازدواج و جنسیت در «اسیر» فروغ فرخزاد/ مارتا سیمیدچیوا

فصل 3: مکان‌های محدودیت، آزادی و زوال: خانه و باغ در شعر فروغ فرخزاد/ دامنیک پرویز بروکشا

فصل 4: رومانس فروغ فرخزاد و ایزدبانوی شعرش/ ریوان سندلر

فصل 5: آینۀ حیرت: آینه، خود و جهان در شعر فروغ فرخزاد/ لیلا رحیمی بهمنی

فصل 6: شورش فردی و انقلاب اجتماعی در آثار فروغ فرخزاد: به چالش‌کشیدن اعتقادات/ کامران تلطف

فصل 7: باغ معلص: زیبایی‌شناسی فضای میانه/ مایکل بیرد

فصل 8: دیدگاه آخرالزمانی فروغ فرخزاد/ سیروس شمیسا

فصل 9: تصویر طردشدن وطن در «خانه سیاه است»/ نسرین رحیمیه

فصل 10: «خانه سیاه است»: جستاری بی‌زمان/ مریم قربان کریمی

فصل 11: فروغ فرخزاد‌؛ مترجم شعر مدرن آلمان: تأملاتی دربارۀ گلچین ادبی «مرگ من روزی»/ نیما مینا

فصل 12: نوزایی‌های غریب در «تولدی دیگر»/ م.ر. قانون‌پرور

فصل 13: بازنویسی فروغ فرخزاد: نویسندگان، روشنفکران، هنرمندان و میراث فروغ فرخزاد برای ایرانیان تبعیدی/ پرسیس م. کریم