معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

پرداختن به زیبایی‌شناسی برای بشر امروز یک ضرورت است؛ بشری که اضطراب و هیاهوی زندگی روزمره، خودکارشدگی و تکرار ماشینی، کوته‌بینی و لذت‌طلبی گذرا او را از دیدن زیبایی‌ها دور ساخته و جهان عینی را برای او به هستی منهای زیبایی تقلیل داده است. به تعبیر شیخ نجم‌الدین انسان امروز زیستن در «جهان سخت» را بر «جهان زیبا» برگزیده است و لطافت‌های جهان زیبا برای بسیاری نادیدنی و در بهترین حالت برای طیفی از انسان‌ها که بهتر می‌اندیشند و می‌زیند، یک نوستالژی دست‌نیافتنی است.

این کتاب پی‌جوی آن است که یک نظریۀ هنر و زیبایی‌شناسی با انسجام نسبی را از خلال نوشته‌های برجای‌مانده از شیخ نجم‌الدین کبری و یادکردهای پراکندۀ وی در اثنای این آثار استخراج کند و پرسش‌های بنیادی در این‌باره، چرایی و چگونگی چنین مطالعه‌ای است. برای شخصیتی چون نجم‌الدین کبری که بیش از هر چیز به عنوان یک عارف شناخته می‌شود، انتظار می‌رود که هدف اصلی در آثارش به‌دست‌دادن جهان‌بینی عرفانی از سویی و تربیت عملی گام‌برداران در راه سلوک از سوی دیگر باشد. حال باید دید که هنر و زیبایی در کجای این منظومه جای می‌گیرد و چه اندازه می‌توانسته است برای شیخ نجم‌الدین مسئله باشد یا در راستای حل مسائل برای او جذاب و قابل توجه باشد؟

این پژوهش از دو مسیر در پی یافتن پاسخ سؤالات خود است: از نظریۀ هنر و زیبایی‌شناسی به سوی آثار شیخ نجم‌الدین و از آراء مطرح‌شده در آثار وی به سوی نظریه‌های هنر و زیبایی‌شناسی. در آن بخش از مطالعه که نقطۀ عزیمت آن نظریه‌های هنر و زیبایی‌شناسی است، روش مطالعه تحلیل مفهومی است؛ بدین معنا که مفاهیم کلیدی در نظریۀ هنر و زیبایی‌شناسی در نظام اندیشۀ برخی از چهره‌های محوری ومطرح در اندیشۀ مدرن با روش تحلیلی بررسی شده، مؤلفه‌های تضمنی و التزامی آنها استخراج و سپس کوشیده شده تا این مؤلفه‌ها در آثار شیخ نجم‌الدین ردگیری و در نظام اندیشۀ او جایابی گردد.

در بخش دیگر از مطالعه که نقطۀ عزیمت در آن، آراء و آثار شیخ نجم‌الدین کبراست، روش مورد استفاده «نظریۀ زمینه‌مند» است. رفتن به سوی این نظریه از آن‌روست که بناست آثار برجای‌مانده از شیخ نجم‌الدین در این فرآیند تحلیل گردد و از آنها گزاره‌هایی آشکا یا نهان برای رسیدن به یک نظریه استخراج شود.

برای اندیشمندی چون شیخ نجم‌الدین به دلیل آنکه خداوند را نه‌تنها زیبا که عین زیبایی می‌داند، زیبایی نه‌تنها عینیت دارد که از عینی‌ترین حقیقت‌های عالم هستی است و به همان اندازه که هستی هر موجود در این جهان وابسته به هستی خداوند است، هر زیبایی و هر زیبا نیز جلوه‌ای از زیبایی او دانسته می‌شود. این نوع نگرش زمینه‌ساز الگویی وحدت‌نگر و همگرا به امر زیبایی در جهان هستی است که در اندیشۀ شیخ نجم‌الدین بنیادها و پرداخت‌هایی دارد؛ بنیادها و پرداخت‌هایی که در بخش نخست کتاب به بحث نهاده شده و بدون دریافت آنها، زیبایی‌شناسی شیخ نجم‌الدین دست‌نیافتنی خواهد بود.

آنچه در بخش دوم بدان پرداخته شده، آن است که زیبایی در ارتباط با عالم وجود در چه شرایطی تحقق می‌پذیرد. مباحثی که در این بخش با عنوان کلی «تحقق زیبایی» طرح شده، مباحثی است که نقش میانجی بین جنبه‌های وجودشناختی و ارزش‌شناختی ـ معرفت‌شناختی مربوط به زیبایی را بازی می‌کند.

روشن است که اگر بحث ساحت‌های وجودی نزد نجم‌الدین کبری با موضوع زیبابینی ارتباط یابد، می‌توان انتظار داشت که درجات مختلف زیبابینی در سطوح مختلف از ساحت‌های وجودی رخ دهد و بتوان بر مبنای ساحت وجودی، تحقق زیبایی و ادراک آن را دارای درجاتی دانست. با این حال در بیانات شیخ نجم‌الدین کبری نکته‌هایی وجود دارد که ارتباط میان زیبابینی و زیبایی با ساحت‌های وجودی انسان را به طبیعت و آفرینش هر ساحت بازمی‌گرداند. در بخش سوم به این مسئله پرداخته شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

بخش اول: بنیادهای هستی‌شناختی زیبایی

فصل اول: سوژه و ابژه، شناخت و احساس

فصل دوم: جاذبه میان سوژه و ابژه

فصل سوم: زیبایی خداوند

فصل چهارم: جهان سخت و جهان زیبا

بخش دوم: فرایند تحقق زیبایی

فصل اول: زیبایی والا، از پالایش تا مهرانگیزی

فصل دوم: پدیدۀ شور و زیبایی

فصل سوم: معیار زیبایی

بخش سوم: میان تحقق زیبایی و ادراک زیبایی

فصل اول: زیبایی و دریافت قلبی

فصل دوم: قوۀ خیال و تخیل

فصل سوم: تمهیدات زیبابینی

منابع

نمایه