معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

کلیات اشعار وقاری طبسی یزدیمولانا محمدامین وقاری طبسی یزدی از عالمان، شاعران، نویسندگان و خوشنویسان سدۀ یازدهم هجری قمری در دورۀ صفویه است. بسیاری از احوال وقاری و حوادث و فرازوفرودهای دوران زندگی او معلوم نیست. با این حال دقیق‌ترین اطلاعات دربارۀ زندگی و احوال او از خلال آثار منثورش به دست می‌آید. کهن‌ترین اثری که از وقاری سخن می‌گوید و از منابع عصری در ترجمۀ احوال او به حساب می‌آید، «تذکرۀ نصرآبادی» است. او در سه موضع از وقاری یاد کرده است.

تولد وقاری در یزد اتفاق افتاده است؛ اما دربارۀ تاریخ ولادت او در هیچ‌کدام از منابع عصری یا نزدیک به زمان شاعر ذکری به میان نیامده است. اما از مادۀ تاریخی که شاعر به مناسبت تولد فرزندش سروده سال 1045 به دست می‌آید، البته شاعر خود نیز ذیل ماده‌تاریخ به این سال تصریح کرده است. او در اواخر عمرش به یزد بازگشت و در همین شهر که بخش نخست و عمدۀ حیات خود را در آن گذرانده بود، وفات یافته است. تاریخ دقیق فوت او مشخص نیست؛ اما به احتمال زیاد تا سال 1098 قمری زنده بوده است.

وقاری در آثارش بارها به نام خود و پدرش اشاره کرده است که کامل‌ترین صورت آن چنین است: «ابن عبدالفتاح محمدامین الوقاری الطبسی ثم الیزدی». با بررسی آثار او و اخبار و منابع، اشاره‌ای دال بر خارج‌شدن وقاری از یزد تا سال 1070 قمری یافت نمی‌شود؛ بنابراین می‌توان پذیرفت که شاعر از بدو تولد تا تاریخ مذکور در یزد اقامت داشته است؛ اما اینکه بخش قابل توجهی از دوران پایانی عمرش را در اصفهان گذرانده، امری مسلّم است و به‌روشنی از آثارش مشخص است.

او شاعری مسلمان و متقی و شیعه‌ای معتقد بود. بیش از ده قصیده از قصاید او در نعت پیامبر (ص) و منقبت امامان شیعه و معصومین (ع) است. عشق و ارادت او به حضرت علی (ع) در جای‌جای اشعارش متجلی شده است. طولانی‌ترین قصیده‌اش موسوم به «معراج الاعتقاد» در منقبت آن حضرت است. همچنین چند قصیده از سر اخلاص و ارادت در ستایش امام موسی کاظم، امام رضا و حضرت ولی عصر (عج) سروده است.

وقاری یزدی در شعر و انشاء و عروض و قافیه استاد بود. به عربی تسلط داشت و زبان ترکی را به‌خوبی می‌شناخت. از اطلاعات نجومی برخوردار بود و در ساختن معما و ماده‌تاریخ تبحر داشت. در خوشنویسی مهارت داشت و خطوط مختلف را به‌زیبایی هرچه تمام‌تر می‌نوشت. در بیشتر این دانش‌ها صاحب رساله یا اثری است. از آثار او می‌توان به این موارد اشاره کرد: دیوان اشعار، منشآت او با عنوان گلدستۀ اندیشه، شرح رسالة العروض اندلسی و .... .

در غزل از سرایندگان میانه‌رو سبک هندی است. صور خیال، ترکیب‌ها، تصویرآفرینی‌های شعری او عموماً نوآورانه و دلنشین است. در قصیده شاعری چیره‌دست و تواناست. ستایش چهارده معصوم (ع) و مدح پادشاهان و رجال صفوی محتوای اصلی قصاید او را شکل می‌دهد و زبان و بیانش به انوری و ظهیر فاریابی نزدیک می‌شود. دیوان او مشتمل بر یک مقدمه به نثر، قصاید، مقطعات، غزلیات، مثنوی، ماده‌تاریخ و معمیات است.

کاربرد لغات عربی در شعر وقاری به‌ویژه در قصاید او بسامد بسیار بالایی دارد. این بسامد بالا در آثار منثور او نیز قابل مشاهده است. دلیل آن تسلط او به زبان عربی و مأنوس‌بودن او با این زبان به عنوان یک عالم دینی است.

از آنجا وقاری در قصاید خود متأثر از شاعران سبک عراقی به‌ویژه انوری و ظهیر فاریابی است، پاره‌ای کلمات کهن در اشعار او راه یافته و فخامت و شکوه دلنشینی به شعر او بخشیده که ضمن خلق رابطۀ بینامتنیت و حفظ رشتۀ پیوند متن با سنت و فرهنگ گذشته، حس نوستالژیک را در خواننده برمی‌انگیزد. در شعر او ترکیب‌های دور از ذهن و پیچیده کمتر دیده می‌شود؛ بیشتر ترکیب‌های به‌کاررفته ساده و صمیمی است و بسیاری از آنها تازه و بدیع به نظر می‌رسد.

کاربرد واژگانی چون تجرد، وحدت، فیض، فقر، تجرید، یکرنگی، پیر مغان، خوف و رجا، جمعیت و پریشانی، ذره و خورشید و .... توجه و علاقۀ او را به عرفان و اندیشه‌های عرفانی نشان می‌دهد. غزلی با ردیف فیض دارد که از زیباترین غزلیات اوست؛ با این حال بیشتر مایه‌های عرفانی شعر او، تکراری و خالی از مضامین نو است. همچنین وقاری نامه‌ای به شاه ابوالمهدی از نوادگان شاه نعمت‌الله ولی بابت اهدای پنج تخته قالی به مزار جدش در ماهان نوشته و در آن ضمن به نظم درآوردن ماده‌تاریخ این اهدا، ارادت خود را به شاه نعمت‌الله و طبقۀ عرفان نشان داده است.

از اشعار وقاری، یک نسخۀ کامل و یک نسخۀ ناقص موجود است که نسخۀ کامل شامل قصاید، قطعات، غزلیات، رباعیات، ماده‌تاریخ، مثنوی و معمیات در کتابخانۀ ملی ملک نگه‌داری می‌شود و نسخۀ ناقص شامل تعدادی غزل، قصیده، قطعاتی در ماده‌تاریخ و معماها به خط نستعلیق در کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی قم موجود است. این تصحیح بر اساس این دو نسخه انجام گرفته است. نسخۀ موجود در کتابخانۀ ملی ملک در روزگار حیات شاعر و به دست‌خط یکی از پسران شاعر به نام محمدجعفر کتابت شده است. ویژگی منحصربه‌فرد این نسخه در آن است که شاعر این نسخه را بازبینی کرده و در حاشیۀ آن نکاتی را افزوده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمۀ مصحح

کلیات دیوان اشعار

دیباچه

قصاید

قطعات

غزلیات

رباعیات

و له فی التواریخ

و له فی المثنوی

معمیات

تعلیقات و توضیحات

نمایه‌ها

منابع