معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در واقع زندگی کربن، از لحاظ پژوهش‌ها و کارورزی‌های باطن‌گرایی، رهنمودی مثال‌زدنی ارائه می‌کند؛ زیرا باطن‌گرایی به‌ گونه‌ای که کربن آن را در نظر داشت، جنبشی دگرگون‌کننده است که از بیرون به درون، از حاشیه به مرکز حرکت می‌کند. یک حرکت عشق است که در نفس، به دست نفس و از طریق نفس اتفاق می‌افتد و چیزی نیست مگر بازگشت نفس به خود واقعی یا خدایش و معنای سفر باطنی کربن که طلبی فلسفی بود، همین است.

سخنرانی‌ها و مقالاتی که از هانری کربن در این کتاب جمع‌آوری شده، در سال‌های 1948 ـ 1976 ایراد و نوشته شده است. در بخش اول کتاب به فیلسوف جوانی برمی‌خوریم که اتین ژیلسون او را در زمینۀ فلسفۀ قرون وسطا تعلیم داده و ماسون ـ اورسل او را تشویق کرده است تا در راه پرماجرای فلسفۀ شرق گام نهد. هدف او این بود که «ارتباط بین این دو عالم [شرق و غرب] را به همان صورت که مدت بسیار کوتاهی در قرن بیستم برقرار بود، مجدداً برقرار کند». همچنین «پرسه‌زنی‌های مختلف یک فیلسوف» در زمینۀ غلبه بر مانعی که بین مطالعۀ تطبیقی ادیان و پژوهش‌های متافیزیکی وجود دارد را شاهد هستیم. در مقالۀ «طرح مسئله و روش در تاریخ دین» این پرسه‌زنی‌ها منظرهای اعجاب‌آوری را بازمی‌گشاید.

پس از مطالعۀ امر مسلم دینی، تحلیل امر مسلم شهودی خواننده را به بخش دوم کتاب با عنوان «فلسفه و عرفان» می‌برد. نخستین مقالۀ این بخش به نام «نظریۀ دانش شهودی» نشان می‌دهد که چگونه بعضی از متفکران اسلامی فعلیت شهودی را تجربه کرده و سعی در توضیح آن نموده‌اند. این بخش طرح‌واره‌ای از جغرافیای شهودی عالم خیال را ارائه می‌کند که از خلال آثار سهروردی، ابن عربی، ملاصدرای شیرازی و عطار سر بر می‌آورد. این نویسندگان راهنمای خواننده در این سفر هستند، سفری که برازندۀ یک فیلسوف است. به گفتۀ خود کربن «فیلسوف بودن یعنی پا در راه گذاشتن، در هیچ‌کدام از منزلگاه‌های امن توضیح تئوریک جهان نیاسودن و حتی در جایگاه اصلاح‌گران یا در مأمن نوعی دگرگون‌کردن شرایط جهان، آرام نگرفتن». معنای گفتۀ او این است که هدف واقعی، همانا دگرگون کردن خود است و مقالۀ «مناسک جام» و نیز مقالۀ «فلسفۀ نبوی و متافیزیک هستی» خواننده را در جهت همین دگرگونی درونی سمت‌وسو می‌دهد.

ملاصدرا به عنوان فیلسوف این دگرگونی و دگرگوهری معرفی شده که نظریۀ «او را در مورد متافیزیک وجود می‌توان انقلابی دانست که آن متافیزیک ذات را که از روزگاران کهن رواج داشت، همراه با اصل خود ـ ماهیت، سرنگون می‌کند. در آثار او مفهوم وجود، در مفهوم حضور به ثمر می‌نشیند». اقدام و شیوۀ وجود داشتن است که چندوچون ذات را تعیین می‌کند و تعدد درجات تشدید یا تخفیف فعل وجود داشتن هم ناشی از همین امر است. ملاصدرا از طریق متافیزیک خیال، که او آن را به یک قوۀ روحانی ناب دگرگون کرده است، عملاً خیال خلاق را به عنوان محملی که نفس برای تشدید خود به آن نیاز دارد، تعریف می‌کند. به این طریق او کار خود را از شیوۀ حسّانی وجود آغاز کرده، به آن شیوه‌های وجودی پیش می‌رود که با ملکوت و جبروت، که منزلگاه‌های سفر درونی و عروج به تجلی الهی نیز هستند، مطابقه دارند.

یکی از دل‌مشغولی‌های اصلی کربن شناخت و تصدیق وجود یک قلمرو سوم بین عقل و حس بود. این عالم خیال که به اندازۀ آن دو عالم دیگر از عینیت و واقعیت برخوردار است، در آموزه‌های ابن عربی تعریف و مشخص شد؛ ولی جلال‌الدین رومی نیز برای سخن‌گفتن از تجلیات بیان‌ناپذیر الهی، به آن توسل می‌جوید. می‌بایست همراه با مولانا به نالۀ نی که داستان تبعید و بازگشت نفس را شرح می‌دهد، گوش فرا داد و همراه با روزبهان بقلی آموخت که «گرچه عارف برای بیان کردن باید آواز بخواند، زیرا معنای عرفانی ذاتاً موسیقایی است، مع هذا این معنا باز هم بیان‌ناپذیر می‌ماند».

به طور کلی این کتاب که مجموعه‌ای است از مصاحبه‌ها و مقالاتی که پس از مرگ هانری کربن منتشر شده است، شرحی است بر سفری که کربن در طلب عالم خیالی واقعیت نامشهود، حیطۀ فرشتگان و موجودات قدسی در آن گام نهاده است. این کتاب که به مطالعۀ فلسفۀ دینی و کندوکار در ایمان شهودی می‌پردازد، تأملی است ژرف در مضامین عظیم عرفان ایرانی ـ اسلامی (نظریۀ صوفیانۀ دانش، سفری به درون روح و مناسک جام) که نگاهی روشنگر به درون عوالم فلسفی سهروردی، ابن عربی و ملاصدرا شیرازی می‌اندازد.

فهرست مطالب کتاب:

* پیش‌گفتار

* مقدمه

* تعلیمات باطنی در روزگار ما

* بخش اول: تاریخ دینی

مطالعات ایرانی و مطالعات تطبیقی ادیان

رشد مطالعات تطبیقی ادیان در قرن نوزدهم

مطالعات ایرانی و فلسفه

طرح مسئله و روش در تاریخ دین

* بخش دوم: فلسفه و عرفان

نظریۀ علم شهودی

مضمون سفر و پیام‌آور

مناجات شیعی جام

فلسفۀ نبوی و متافیزیک وجود

تصوف و سوفیا

حال‌وهوای موسیقایی عرفان ایرانی

* فهرست واژه‌ها