معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

یکی از تنومندترین و ارجمندترین شاخه‌های ادبیات فارسی، ادبیات شیعی است؛ میراثی عظیم از نظم و نثر در مدح و مرثیۀ اهل بیت (ع) و مجموعه‌ای سترگ از معارف شیعی. با تحیر و تأثر باید گفت این میراث مکتوب به شکلی شگفت، دیده نشده و سهم و قدرش در ادبیات فارسی ناشناخته مانده است.

حزین لاهیجی از شاعران سبک هندی است که جنبه‌هایی از شعر او ناشناخته مانده است؛ چراکه در تمام این سال‌ها، بیشتر به غزل‌های عارفانه و عاشقانۀ او توجه شده و تعداد درخور توجهی از قصاید و اشعار ولایی و مذهبی او یا اصلاً خوانده نشده یا کمتر خوانده و معرفی شده است. برخی ویژگی‌های سبک هندی مانند یافتن مضامین دیریاب هم در قصاید او دیده می‌شود؛ اگرچه در کل او را در غزل، شاعر متوسطی به شمار آورده‌اند و پایگاه و ارج علمی‌اش را بیش از پایگاه شعری‌اش دانسته‌اند که البته تا اندازه‌ای نیز در قصاید حزین این داوری درست به نظر می‌رسد.

علاقمندان شعر آیینی نباید از مطالعۀ اشعار ولایی حزین غافل بمانند؛ زیرا گاه ابیات و مضامینی در اشعار ولایی او دیده می‌شود که حاصل تجربیات شخصی وی است؛ به همین دلیل در این کتاب گزیدۀ اشعار ولایی حزین لاهیجی به همراه شرح ابیات و برخی نکات لغوی، ادبی و تلمیحات قرآنی و روایی ابیات نیز به دست داده شده است.

حزین که نام او محمد و شهرتش علی است، به سال 1103 قمری در اصفهان به دنیا آمده و در سال 1180 تا 1187 قمری از دنیا رفته است. بخش درخور توجهی از زندگی او در غربت و به دور از وطن مألوف او گذشت. او از جمله شاعرانی است که بسیار اهل سفر بود؛ اما به نظر می‌رسد برخلاف شاعرانی مانند سعدی که با طیب خاطر و به قصد دیدار سرزمین‌ها و آشنایی با فرهنگ‌های تازه سفر می‌کردند، حزین بیشتر از سر ناسازگاری روحی با مردمان و نوعی دل‌ناخوشی دائم از آشوب شهرها بود که دوران‌هایی گاه کوتاه و گاه بلند در دیار مختلف اقامت داشته است.

او از همان آغاز کودکی به تحصیل علوم مقدماتی اشتیاق نشان می‌دهد. از اولین استادان او، پدرش ابوطالب است که یک بار در طول سفر به لاهیجان «تجرید الاعتقاد» خواجه نصیرالدین طوسی را به او می‌آموزد. غیر از مقدمات، مطالعات او در علوم دیگر اسلامی به اندازه‌ای است که می‌توان او را از دانشمندان قرن دوازدهم هجری به شمار آورد.

بی‌شک افزون بر جنبه‌های مختلف زندگی و شعر، یکی از وجوه امتیاز حزین لاهیجی از بسیاری از شاعران دورۀ خود، مبارزه برای بسط عدالت اجتماعی در احوال مردمان روزگار خویش است و این امر شاید به دلیل اعتقادی باشد که در او به عنوان شیعۀ اثنی‌عشری وجود داشت. علاقۀ او به حضور در عرصه‌های اجتماعی تا آنجاست که به قول دکتر شفیعی کدکنی، واله داغستانی ـ مؤلف ریاض الشعراء ـ علت رفتن به هند را افتادن خون محمدخان و حدوث فتنه در جهرم به گردن او می‌داند. گویا در حادثۀ شورش جهرم، به یاغیان حکومت پناه می‌دهد و به فرار آنها کمک می‌کند.

دیوان اشعار حزین دربرگیرندۀ قصاید، غزل، مثنوی، رباعی، ترکیب‌بند، قطعه و ابیات پراکنده است. از میان این قالب‌ها، غزل‌های او اهمیت بیشتری دارند. قصاید او بیشتر استقبال از انوری و خاقانی است و دلیل آن، تصویرپردازی‌های این دو شاعر است. غزلیات او بیشتر از اشعار دیگر شاعران سبک هندی عاشقانه و عارفانه‌اند. او همچنین اشعاری به عربی دارد که به نظر برخی، این اشعار به پایۀ اشعار فارسی وی نمی‌رسند.

قصاید آیینی حزین لاهیجی بیشتر از نوع قصایدی است که تحت تأثیر عاطفه و احساس سروده می‌شوند؛ قصایدی که شاعرانشان برای عقاید خالصانل خود و بدون چشمداشت صله می‌سرایند، با زبانی روان و سلیس و نزدیک به زبان غزل‌های عاشقانه. سرایندگان این اشعار که معمولاً افرادی آگاه به علوم حدیث‌اند، پس از ستایش خداوند و آوردن صفات جمال و جلال الهی، به پیامبر و ائمه درود و سلام می‌فرستند.

گزینش اشعار در این کتاب، از چاپ منقح صاحبکار است که فعلاً پاکیزه‌ترین طبع از اشعار حزین به شمار می‌آید و اشعار ولایی بر اساس قالب‌های شعری در این تصحیح و با ارجاع به شمارۀ صفحۀ آن آمده است. کوشیده شده همۀ ابیاتی که نیاز به توضیح دارند، برای علاقمندان شرح شوند.

فهرست مطالب کتاب:

* پیش‌گفتار

* مقدمه

* اشعار ولایی

قصاید و مثنوی‌های توحیدی

قصاید و مثنوی‌های نبوی

قصاید و مثنوی‌های علوی

ترکیب‌بند حسینی

قصاید رضوی

قصاید مهدوی

مدح امام‌زادگان

* تصاویر

* نمایه‌ها