معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

تاریخ زبان‌شناسی جدید، تاریخ کشفیات تازه دربارۀ زبان‌های ناشناختۀ دنیا نیست، بلکه تاریخ آرای متضادی در باب تحلیل زبان است. از این منظر، تاریخ زبان‌شناسی با تاریخ جغرافیا یا تاریخ فیزیولوژی یا هر یک از علوم طبیعی وجه اشتراک اندکی دارد. در دنیای یونانی ـ رومیایی، پژوهش‌های زبانی به سه شاخۀ مجزا تقسیم شده‌ بودند: منطق، بلاغت و دستور. این دسته‌بندی سه‌گانه و تأثیرگذار، در برنامه‌های درسی دانشگاه‌های برتر اروپا نهادینه شد و از آن زمان تا به امروز، بر کل اندیشل زبانی در سنت غرب، به شکلی غیرقابل انکار نافذ بود.

پژوهشگران غربی به جای به‌چالش‌کشیدن این تقسیم‌بندی، یکسره آن را پذیرفتند. به هرحال در مقاطع طمانی گوناگون در طول دوهزار سال اخیر، مسئلۀ رابطه میان منطق، بلاغت و دستور در کانون توجه دانشگاهیان بوده است. این مسئله موضوع اصلی فلاسفۀ اصحاب وجه در قرون وسطی بود و در پژوهش‌های متخصصان پورت رویال قرن هفدهم نیز به‌نوعی ضرورت مبدل شد. اکنون بار دیگر این مسئله به موضوع مهمی در مباحث مربوط به زبان تبدیل شده است. هرچند شیوۀ بررسی آن در دهه‌های اخیر قرن بیستم، به شکل قابل ملاحظه‌ای با روش بررسی‌اش در دوره‌های پیشین تفاوت دارد. این تفاوت بارز تا حد زیادی به سبب آرای دو نفر است: سوسور و ویتگنشتاین.

آرای هر یک از این دو متفکر، مجموعۀ وسیعی از تفسیرها، ترجمه‌ها، تعبیرها و انتقادها را به همراه داشته است، به گونه‌ای حتی گزارش این مجموعه، امروزه نوشتۀ مفصلی را می‌طلبد که البته در زمرۀ اهداف نویسندۀ این کتاب نیتس. با وجود آثار بسیاری که در باب هر یک از این دو متفکر به رشتۀ تحریر درآمده، به شکل حیرت‌وری کمتر نوشته‌ای به مقایسۀ دیدگاه‌های آنها در باب زبان اختصاص یافته است. امروزه از منظر تاریخی روشن است که با وجود تفاوت‌های اساسی و آشکار میان آرای این دو، وجوه اشتراک بارزی دیده می‌شود. دیدگاه‌های سوسور و ویتگنشتاین در باب مسائل زبان و مشکلاتی که در نهایت با آنها روبرو می‌شوند، شباهت‌های گوناگونی به هم دارند. بنابراین چنین می‌نمای که طرح خلاصه‌ای از تلاقی افکار سوسور و ویتگنشتاین در باب زبان بی‌فایده نباشد، آن هم بدون اینکه نیازی به گزارش وجوه افتراق آرای این دو باشد.

در فصول این کتاب به این واقعیت پرداخته نشده که سوسور و ویتگنشتاین در دوره‌ای خاص زندگی می‌کردند و در این زمانه، تمدن غرب به‌تدریج جایگاهی بی‌سابقه را برای بازی‌ها در نظر می‌گرفت؛ اما در نهایت به عنوان پدیده‌ای فرهنگی در کل دنیای غرب پذیرفته شد. نباید این مطلب نیز فراموش شود که هیچ‌یک از این دو، بازیکن به حساب نمی‌آمدند. این امر ملاحظات اجتماعی و سیاسی‌ای را دربر می‌گیرد که سوسور در گسترده‌ترین مفهوم‌اش با عنوان ملاحظات «نشانه‌شناختی» از آنها یاد می‌کند و اگر قرار باشد در اینجا به شکل مطلوبی حتی فقط به نشانه‌شناسی بازی‌ها به‌مثابۀ ارتباط در فرهنگ قرن بیستم پرداخته شود، دست‌کم باید مطالب دو کتاب یک‌جا به نگارش درمی‌آمد.

سوسور در مقام زبان‌شناس و ویتگنشتاین به عنوان فیلسوف زبان، از جمله مهم‌ترین شخصیت‌هایی هستند که در پیشرفت اندیشۀ زبانی قرن بیستم به شکل قابل ملاحظه‌ای تاثیرگذار بودند. برخی مفسران معتقدند این دو، چهرۀ کاملا دوگانه‌ای را در ارتباط با زندگی دانشگاهی‌شان نشان دادند؛ هر یک با دیدگاهی در باب زبان کارشان را آغاز کردند و با رد همان دیدگاه و طرح نگرشی کاملا متفاوت به آن پایان بخشیدند. اگرچه این دو مسیر دانشگاه متمایز در هیچ نقطه‌ای با هم تلاقی نداشتند، اما پیچ‌وخم‌های این مسیرها به لحاظ ساختاری شباهت‌هایی را نمایش می‌دهند.

ری هریس (1931 ـ 2015) زبان‌شناس انگلیسی و استاد زبان‌شناسی همگانی در دانشگاه آکسفورد در این کتاب دربارۀ اشتراکات و افتراقات دیدگاه‌های سوسور در حوزه‌های زبان از قبیل متن و بافت، نام و نام‌گذاری، واحدهای زبان، زبان و اندیشه، نظام و کاربر زبان، اختیاری‌بودن، دستور، ارتباط، تنوع و تغییر و زبان و علم مباحث و نکاتی را طرح کرده است. این کتاب در واقع پلی مقبول و جذاب میان فلسفه و زبان‌شناسی برقرار می‌کند. مطالعۀ موشکافانۀ این نظریۀ مهم و تأثیرگذار نشان می‌دهد چگونه مطالعات تطبیقی متفکران می‌تواند گاهی الگوهایی ناهمسو را بنمایاند.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار

1. متن و بافت

2. نام و نام‌گذاری

3. واحدهای زبان

4. زبان و اندیشه

5. نظام و کاربر زبان

6. اختیاری بودن

7. دستور

8. تنوع و تغییر

9. ارتباط

10. زبان و علم

خلاصۀ رویدادهای مهم زندگی

زندگی‌نامه

منابع

واژه‌نامۀ فارسی به انگلیسی

واژه‌نامۀ انگلیسی به فارسی

نمایه