معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

ادبیات زنانه از جمله مقوله‌های جدیدی است که هنوز تعریف جامع و کاملی از آن ارائه نشده است. اما از مهم‌ترین شاخصه‌های آن می‌توان به زبان، لحن و اندیشۀ متفاوت اشاره کرد؛ ویژگی‌هایی که اثر زنانه را از آثار مردان متمایز می‌کند. شناسایی عناصر و مفاهیم زنانه در کهن‌الگوها و روان‌شناسی زنان قابل ردیابی است. این عناصر و مفاهیم در صورت نزدیکی زن به عنصر زنانۀ روح خود به صورت ناخودآگاه در اثر زنانه متبلور می‌شود. به طوری که اثر خلق‌شده به نوعی بیان‌کنندۀ مؤنث بودن جنس خالق آن نیز باشد.

این ادبیات که عمر کوتاهی را در ایران و سرزمین‌های عربی می‌گذراند، داستان تقریباً مشابهی را از نظر تاریخی و روند شکل‌گیری در عرصۀ دو ادب پشت‌سر گذاشته است. از مهم‌ترین دلایل شکل‌گیری این ادبیات می‌توان آشنایی ادیبان و شاعران قرن نوزده و بیست در دو زبان فارسی و عربی با نظام‌های حقوقی و مدنی، در رابطه با مسائل زنان در آن جوامع دانست که ریشه‌های این آشنایی پس از انقلاب مشروطه در ایران و نهضت‌های اجتماعی و ادبی در سرزمین‌های عربی است. از مهم‌ترین نمایندگان ادبیات زنانه در ایران می‌توان به شاعرانی چون ژاله قائم‌مقامی و فروغ فرخزاد و در ادبیات عرب به غادة السمان و سعاد الصباح اشاره کرد.

مهم‌ترین شاخصۀ ادبیات زنانه، زبان، اندیشه و لحن زنانه است. برخی از عناصر و مفاهیم زنانه با تکیه بر نقد اسطوره‌گرا و در کهن‌الگوهای مادر، آنیموس و مرگ قابل ردیابی است. برخی دیگر از مفاهیم زنانه به تکیه بر نقد روان‌شناسی فمینیستی قابل شناسایی است: به‌کاربردن لغات تنانه، دلبستگی به اشیاء، خانه و ... مفهوم متفاوت عشق، از دیگر خصوصیات شعر زنانه است. این خصوصیات ویژگی‌های ذاتی زنان به شمار نمی‌روند، بلکه عرضی هستند و فرایند تاریخ و اجتماع محسوب می‌شوند. این موقعیت، زبان، لحن و اندیشۀ زنان را از اساس تغییر می‌دهد و بین نوشتار زنانه و مردانه تمایز قائل می‌شود.

فروغ فرخزاد نمایندۀ ادبیات زنانۀ ایران با توجه به نزدیکی به عنصر زنانۀ خود توانسته با انعکاس برخی از مفاهیم زنانه، ادبیات زنانه را در سرزمین خود ارتقا دهد. مقایسۀ این عناصر و مفاهیم در شعر فروغ فرخزاد و غادة السمان از یک‌سو نشان‌دهندۀ میزان ارتباط این دو شاعر با هویت و اصالت خود است، از سوی دیگر نقش آنها را در ارتقای ادبیات زنانه نشان می‌دهد.

در بخش نخست سیر ادبیات زنانه در ایران و سرزمین‌های عربی بررسی شده است. در این بخش موضوعاتی چون ادبیات فمینیستی، ادبیات زنانه، چهرۀ زن از نظر اعراب، جایگاه زن در اسلام، آغاز حرکت‌های ادبی زنان در ایران و سرزمین‌های عربی و .... بررسی شده است. بخش دوم اختصاص به بررسی زندگی‌نامۀ غادة السمان و فروغ فرخزاد دارد و همچنین ویژگی‌های اشعار آنان بررسی شده است. در بخش اصلی کتاب مفاهیم زنانه در شعر فروغ فرخزاد و غادة السمان مقایسه شده است؛ مفاهیمی از قبیل آرکی‌تایپ‌ها؛ کهن‌الگوی آنیموس؛ نمادهای زنانه‌ای مثل آب، انگور، پروانه و .... . در پایان این بخش نیز نقد فمینیستی مفاهیم زنانه با تکیه بر آرای سیمون دوبووار صورت گرفته است. بخش پایانی کتاب نیز به نتیجه‌گیری مباحث اختصاص یافته است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

بخش اول: سیر ادبیات زنانه در ایران و سرزمین‌های عربی

بخش دوم: زندگی‌نامۀ غادة السمان و فروغ فرخزاد

بخش سوم: مقایسۀ مفاهیم زنانه در شعر فروغ فرخزاد و غادة السمان

بخش چهارم: نتیجه‌گیری

منابع