معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

صدای اسفندیار قره‌باغی دیگر این روزها با یک پدیدۀ جهانی پیوند خورده است؛ پدیدۀ استکبارستیزی. این صدا، واسطه و حاملِ شاخص‌ترین قطعۀ موسیقایی ضداستکباریِ عصر ماست؛ همو که سرود جاودانه «آمریکا ننگ به نیرنگ تو» را در موقعیتِ خاص سال 1359 خواند تا استکبارستیزان، حنجره‌ای رسا در مواجهه با شیطان بزرگ داشته باشند. این کتاب حاصل بیست ساعت گفتگوی روح‌الله رشیدی با اسفندیار قره‌باغی است. در این کتاب، فرازها و مقاطع مهمی از سرگذشت موسیقی ایران از سال‌های دهۀ چهل و پنجاه به این‌سو، در قالب خاطرات استاد قره‌باغی مرور شده است.

اسفندیار قره‌باغی از چهره‌هایی است که شاید هر چند دهه یک بار با چنین نمونه‌هایی برخورد شود. صدای او صدایی استثنایی است که هم صلابت دارد و هم انعطاف؛ یعنی هم سرودهای رزمی را می‌تواند به بهترین وجه اجرا کند و هم ترانه‌های دیگر مانند سرود «برف» را. این امتیاز ضمن اینکه یک موهبت الهی است، توانمندی صاحب صدا را نیز نشان می‌دهد. در کنار همۀ امتیازات، او از شاخصه‌های موسیقی بومی و محلی آذربایجان است که در عرصۀ موسیقی آذری به‌ویژه در دوران دفاع مقدس و بعد از آن آثار فوق‌العاده و شدیداً تأثیرگذاری را ارائه کرده‌ان که حتی برای کسانی که زبان آذری را نمی‌دانند، جذاب است.

این کتاب همۀ حرف‌های اسفندیار قره‌باغی نیست؛ از هفتاد سال زندگی پرماجرا و پرثمر که تنها اشارتی است به قدر مجال بیست ساعت گفتگو. کتاب با معرفی پیشینۀ خانوادۀ قره‌باغی و حکایت مهاجرت آنها به ایران شروع می‌شود تا وجه تسمیۀ «قره‌باغی» در ابتدا برای مخاطب روشن شود. مانند روایت‌های مشابه، دورۀ کودکی و نوجوانی و مدرسه، بخش دیگری از مسیر حیات راوی است. راوی در ادامه نحوۀ ورودش به هنرستن موسیقی و استخدام در آموزش و پرورش و مأموریت در کرمانشاه به عنوان معلم موسیقی را بازگو می‌کند.

یکی دیگر از فصول مهم کتاب، بازخوانی رویدادها و تحرکات اهالی موسیقی، هم‌زمان با روزها و شب‌های منتهی به بهمن 57 را شامل می‌شود. دورۀ خاص یا به تعبیر دقیق‌تر، نقطۀ آغاز اوج‌گیری راوی در عرصۀ موسیقی را باید از زمان مهاجرتش به تهران و فعالیت در رادیو و تالار رودکی دانست که در این مقطع نیز رویدادهای جالبی از زبان استاد قره‌باغی در این کتاب روایت شده است.

اما درخشان‌ترین بخش کتاب، آنجاست که اسفندیار قره‌باغی با ورود به مرکز موسیقی صداوسیما، همراه با جمعی از نامداران شعر و موسیقیِ آن روزگار، به خلق قطعات و آثار پرشکوه و ماندگاری مانند «آمریکا ننگ به نیرنگ تو» و صدها اثر دست می‌زند و مخاطب، با مرور خاطرات قره‌باغی، به‌واقع تاریخ موسیقی انقلاب را نیز بازمی‌خواند.

نزدیک‌شدن به ایام پیروزی انقلاب اسلامی و حضور در تولید سرودهای انقلابی و نیز ترسیم وضعیت فعالیت‌های حوزۀ موسیقی در اوایل انقلاب، سرآغاز فصل مشبعی از فعالیت‌های استاد در سال‌های بعد از انقلاب اسلامی است؛ فصلی آکنده از حرکت و جوشش و خلاقیت که هم‌زمان است با مهم‌ترین و عظیم‌ترین رویداد تاریخ معاصر کشور؛ دفاع هشت‌سالۀ مقدس. شاید یکی از جذاب‌ترین قسمت‌های این فصل، حوادث و اتفاقات مربوط به حضور راوی در کمیته‌های انقلاب اسلامی باشد، آنجا که از فعالیت‌های پلیسی و امنیتی در محلات تهران و ترور مردم و حزب‌اللهی‌ها توسط منافقین می‌گوید.

پایان دفاع مقدس مصادف می‌شود با رکود تدریجی در تولید و نشر موسیقی انقلاب و به این بهانه، استاد به صورت نسبی به حاشیه می‌رود و در نهایت به زادگاهش بازگشته و مقطع تازه‌ای از زندگی‌اش در تبریز را آغاز می‌کند. فصل پایانی کتاب اختصاص به روایت راوی از فعالیت‌هایش در تبریز و آثار جدیدش در زمینۀ موسیقی انقلاب دارد.

برای آشنایی بیشتر مخاطب با شخصیت و خدمات استاد قره‌باغی، بخشی از آنچه ایشان در گفتگو بازگو نکرده است، در بیان تعدادی از هنرمندان و صاحب‌نظران در بخش «ضمایم» آمده است.

«گنجینه» عنوان فصل مختصری است که به معرفی بخش اندکی از سرودهای ساخته‌شده با صدای استاد قره‌باغی می‌پردازد. در این فصل متن سرودها به همراه اسامی آهنگ‌سازان و شعرا آورده شده است. تصاویری برگزیده از ادوار مختلف زندگی راوی، انتهای کتاب را شکل می‌دهد.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

از بهمن تا بهمن

دیو چو بیرون رود

جنگ جنگ تا پیروزی

پس از آن سال‌ها

ضمایم

آثار

تصاویر

اسناد

اعلام