معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

در این کتاب یازده مقاله آمده که نخستین آن در سال 1351 و آخرین آن در سال 1400 نگاشته شده است.

مبنای معیشت در روستای سنبل‌آباد دامداری است. دامداری اهالی این منطقه نیمه‌متحرک است؛ از این‌رو در ماه‌های گرم دام را در مراتع بالادست و ارتفاعات نگهداری می‌کنند و پس از آن به روستا برمی‌گردانند و در ماه‌های سرد به دام علف دستی می‌خورانند. در نخستین نوشتار این کتاب از تنوع دام‌ها سخن به میان آمده که حاکی از نقش دامداری در این روستاست؛ همچنین به پیشینۀ دامداری، تکنیک دامداری، تقویم دامداری، شناسنامۀ دام در سنین مختلف، بیماری‌های دامی و .... پرداخته شده است.

برنج به دلیل مصرف عام آن از مهم‌ترین محصولات کشاورزی است که بیشترین زمین‌های زیر کشت آن در شمال ایران است. در شمال چندین نوع برنج کشت می‌کنند که بهترین آنها «طارم» است. در نوشتار دوم این کتاب به برنج و برنج‌کاری در گیلان پرداخته شده است.

در نوشتار سوم به چای در سالیان گذشته و همین‌طور به احداث باغ چای، چیدن چای، آداب و رسوم مربوط به چای اشاره و نمونه‌هایی از ترانه‌هایی که چای‌چینان در راه و در باغ چای می‌خوانند، آورده شده است.

کلپورگان روستایی در 25 کیلومتری سراوان سیستان و بلوچستن است. این روستا با خانه‌های کاه‌گلی و نخلستان‌های کوچک، به سبب سفال ویژه‌ای که در آن تولید می‌شود، شهره است و نیز به دلیل قرارگرفتن در کنار جاده‌ای که به مرز ایران و پاکستان منتهی می‌شود، از جنب‌وجوش بی‌نصیب نیست. ابزار سفالگری در این روستا بسیار ساده و ابتدایی و یادآور ابزارهای انسان‌های نخستین است. در نوشتار چهارم به سفالگری این روستا پرداخته شده است.

سیان از روستاهای بخش جرقویۀ استان اصفهان است که مبنای معیشت ساکنان آن کشاورزی و دامداری است. در این نوشتار پنجم که در سال 1351 به نگارش درآمده، دربارۀ اوضاع اجتماعی و اقتصادی، مداوای محلی، از تولد تا ازدواج، جوانان، گویش و ... سخن به میان آمده است.

در ششمین نوشتار این کتاب، به ضرورت تألیف کتابی در زمینۀ مردم‌شناسی ادبیات تأکید و ردپای مردم‌شناسی در شعر گذشته، البته تنها با طرح موضوع و ارائۀ مثال دنبال شده است. در ادامه به تأثیر ادبیات شفاهی در ادبیات مکتوب و نیز راهیابی نمونه‌هایی از ادبیات مکتوب به میان مردم، به اختصار پرداخته شده است.

نقالی دارای پیشینه‌ای است و نقالان از گذشته تا امروز با نقل داستان‌ها مردم را سرگرم می‌کردند. در گذشته‌ای نه‌چندان دور در قهوه‌خانه‌های شهرهای بزرگ، نقالان به‌ویژه شاهنامه‌خوانان جایگاه خاصی داشتند و مردم گاهی تا پاسی از شب، به‌ویژه در شب‌های ماه رمضان پای صحبت آنها در قهوه‌خانه‌ها می‌نشستند. هفتمین نوشتار کتاب اختصاص به موضوع نقالی و شاهنامه‌خوانی دارد.

ادبیات شفاهی از شاخه‌های پربار فرهنگ عامه است که هرچند کم‌وبیش پژوهشگران به آن پرداخته‌اند، اما هنوز جای کار دارد. در این ادبیات حتی عشق که مقوله‌ای عام است، در مقایسه با کار در درجۀ دوم اهمیت قرار می‌گیرد و گویی در جامعۀ روستایی وقتی سخن از کار است، به عشق چندان توجهی نمی‌شود. در هشتمین نوشتار به واقع‌گرایی ادبیات شفاهی پرداخته شده است.

نوروزخوان‌ها کسانی هستند که در اسفندها در جلوی خانه‌ها پیدایشان می‌شود و اینان را می‌توان از کسانی دانست که به پیشواز نوروز می‌روند. اینان معمولاً دو شعر را می‌خوانند؛ یکی دوازده امام که در آن از دوازده امام شیعیان به زبان شعر نام می‌برند و دیگر نوروز و نوسال یا «باد بهاران» که در آن به زبان شعر مژدۀ آمدن بهار و نوروز را می‌دهند. نهمین نوشتار این کتاب اختصاص به بررسی نوروزخوانی در گیلان دارد.

زبان افسانه، زبانی است روایی که نمونۀ بارز آن روایت میرزا محمدعلی نقیب‌الممالک از حکایت امیرارسلان نامدار است. دهمین نوشتار این کتاب در بررسی زبان افسانه است.

سنبل‌آباد روستایی در توابع رودبار الموت است. در آخرین نوشتار کتاب مثل‌هایی از روستای سنبل‌آباد بررسی شده و به اختصار دربارۀ شکل‌گیری و کاربرد آنها به میان آمده است.

در پایان کتاب بعد از نمایه، کتاب‌شناسی نویسنده آورده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

* یادداشت

* بخش اول:

دامداری و ویژگی‌های آن در روستای «سنبل‌آباد»

گذری در شالیزارهای گیلان

چای، سبز همیشگی

سفالگری در کلپورگان

سیان (پژوهش مقدماتی)

* بخش دوم:

اشاره‌ای به مردم‌شناسی در ادبیات مکتوب و ادبیات شفاهی

نقالی و شاهنامه‌خوانی

اشاره‌ای به واقع‌گرایی ادبیات شفاهی

نوروزخوانی در گیلان

زبان افسانه

مثل‌هایی از روستای سنبل‌آباد

* نمایه

* کتاب‌شناسی کاظم سادات‌اشکوری