معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

دستور زبان مانند قوانین اجتماعی است که از یک‌سو اصولی را که جای‌گیر شده منظم می‌کند و رسمیت می‌بخشد و مسلّم می‌سازد و از سوی دیگر به علت احترامی که نسبت به نظم خود در خاطرها ایجاد می‌کند و صحت و مسلمیتی که به آن منسوب است، از تحول و توسعه و بروز ابتکار مانع می‌شود. اما هرچند جدال با دستور زبان مانند جدال با قواعد اجتماعی و هر عادت دیگری دشوار است، سرانجام روزی می‌رسد که حد می‌شکند و شیوه‌های نو اگر به استقلال حاکم نمی‌شوند، اقلاً جایی برای خود باز می‌کنند و جامعه مهر قبول و صحت بر حکم آنها می‌گذارد.

مشخصاتی از علمی‌بودن روش کار زبان‌شناسی در برخورد با پدیدۀ زبان را می‌توان در دوران‌ها و مکتب‌ها و گرایش‌های متفاوت آن بازدید که تاکنون به عنوان عاملی ثابت دستخوش دگرگونی نشده و پیروی از آن یکی از مهم‌ترین «مشخصات تمایزدهندۀ» زبان‌شناسی است. شاید بتوان این ویژگی‌ها را به این صورت ارائه داد: زبان‌شناس پدیدۀ زبان را بی‌هیچ پیش‌داوری یا پیروی از سلیقۀ شخصی یا جهان‌بینی خاصی بررسی می‌کند؛ زبان‌شناس توصیف ساختمان زبان و قواعد مسلط بر آن را چنان‌که هست هدف خود قرار می‌دهد؛ زبان‌شناسی زبان را نظامی یکپارچه می‌بیند که واحدها و اجزای آن در رابطه با یکدیگر و با کل دستگاه زبان ارزش خود را می‌یابند؛ زبان‌شناس زبان را در کارکرد آن پدیده‌ای انتزاعی در نظر می‌گیرد که در کاربردش مستلزم درگیری گروهی عظیم از سخنگویانی است که توافق زبانی نخستین عامل فهم و تفاهم متقابل میان آنان می‌باشد.

این کتاب دربرگیرندۀ 26 مقاله از چهارده زبان‌شناس صاحب‌نام دربارۀ درست و غلط در زبان است. مؤلفان این نوشتارها کوشیده‌اند با نقد دیدگاه‌های غیرعلمی و گمراه‌کنندۀ رایج، از منظر علم زبان‌شناسی به موضوع بنگرند و چشم‌انداز تازه‌ای در برابر خواننده قرار دهند. مخاطبان این کتاب ویراستاران، نویسندگان، مترجمان و علاقمندان به پاکیزه‌نویسی هستند.

سه نوشتار این کتاب از محمدرضا باطنی نقد و بررسی کتاب «غلط ننویسیم» ابوالحسن نجفی است. قسمت اول به این مربوط می‌شود که کتاب مورد بحث فاقد اساس علمی زبان‌شناسی است؛ قسمت دوم به بحث دربارۀ بعضی از مدخل‌ها پرداخته است؛ و در قسمت سوم که از همه مهم‌تر است، درس‌هایی دربارۀ زبان و زبان‌شناسی که از نگرش‌های غلط موجود در این می‌توان آموخت، به بحث می‌گذارد.

در نوشتار «زبان، زبان‌شناس، ویراستار» که در واقع متن سخنرانی نویسنده در «دومین سمینار زبان فارسی در صداوسیما» است، نویسنده می‌کوشد نشان دهد زبانی که موضوع مطالعۀ زبان‌شناس واقع می‌شود، برای آنکه بتواند وظیفۀ رسانۀ ارتباط رسمی را بر عهده بگیرد، باید از یک مجرای دیگر هم بگذرد و هم کارهای دیگری سوای کارهای زبان شناسانه روی آن صورت بگیرد.

از واقعیات زبانی و شواعد تغییر هر زبان زنده، این نتیجه گرفته می شود که گونه‌های مختلف زبان باید مطالعه شود و مبنای تعیین قواعد و صورت‌های مصطلح در زبان، وضع فعلی آن است؛ ولی برای تقویت زبان و مجهزکزدن آن به ابزار مناسب نیاز به برنامه‌ریزی زبانی است تا بتوان نیازهای امروزی را برآورده کرد. ویدا شقاقی در نوشتار «درست و غلط در زبان» مفاهیم مربوط به درست و غلط در دیدگاه دستور زبان سنتی و زبان‌شناسان را بررسی کرده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیش‌گفتار ویراست دوم

پیش‌گفتار چاپ نخست

دربارۀ نویسندگان مقاله‌ها و نقدها

غم زبان/ احسان یارشاطر

درست و غلط در زبان از دیدگاه زبان‌شناسی/ هرمز میلانیان

آیا زبان فارسی در خطر است؟/ ابوالحسن نجفی

اجازه بدهید غلط بنویسم/ محمدرضا باطنی

هیاهوی بسیار بر سر هیچ/ محمدرضا باطنی

فارسی بیدی نیست که از این بادها بلرزد/ محمدرضا باطنی

تحول زبان و تثبیت یا معیارسازی آن: دو جریان مخالف و ناگزیر/ علی‌اشرف صادقی

آثار زبان‌های اروپایی در زبان جراید، رادیو و تلویزیون ایران/ هوشن اعلم

زبان، زبان‌شناس، ویراستار/ علی‌محمد حق‌شناس

خطاهای تلفظی و بیانی در صداوسیما/ علی‌اشرف صادقی

زبان معیار در ارتباط با صداوسیما/ علی‌اشرف صادقی

«درست» و «غلط» از زبان بلومفیلد/ ترجمۀ علی‌محمد حق‌شناس

دربارۀ زبان فارسی، ویرایش زبانی و درست و غلط در زبان/ علی‌اشرف صادقی، تدوین فرهان قربان‌زاده

درست و غلط در زبان/ ویدا شقاقی

تلفظ طبیعی در رادیو/ هرمز میلانیان

ضرورت تعیین مبانی درست و غلط در زبان/ ابوالحسن نجفی

گرده‌برداری در واژه‌سازی/ علاءالدین طباطبایی

نقش بازتحلیل در تغییرات صرفی زبان فارسی/ مهرداد نغزگوی کهن

دستور زبان، دستور زبان‌شناختی، دستور سنتی/ علاءالدین طباطبایی

«غلط ننویسیم»، از چاپ اول تا ویراست دوم/ امید طبیب‌زاده

نقد و بررسی «غلط ننویسیم»/ فرهاد قربان‌زاده

زبان معیار/ علاءالدین طباطبایی

ویرایش و دستور زبان/ حسین سامعی

دربارۀ «ویرایش و دستور زبان»/ امید طبیب‌زاده

ادامۀ بحث «ویرایش و دستور زبان»/ محمد راسخ مهند

باز هم دربارۀ «ویرایش و دستور زبان» و «زبان معیار»/ امید طبیب‌زاده

نمایۀ واژگان

نمایۀ کتاب‌ها و نشریه‌ها