معرفی کتاب

برای دیدن بخشی از صفحات کتاب، لینک فایل پی دی اف (pdf) را ببینید.

انقلاب مشروطیت ایران فارغ از نتایج و دستاوردهای آن، به عنوان یکی از عظیم‌ترین و تأثیرگذارترین وقایع چند قرن اخیر ایران به شمار آمده و تأثیر بسیار گسترده‌ای بر کلیۀ ابعاد زندگانی اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، هنری و اقتصادی ایران باقی گذارد. به گونه‌ای که تاریخ معاصر ایران را به نحوی اساسی دگرگون کرد. اگر انقلاب مشروطیت را نه‌فقط از بعد سیاسی، بلکه به طور همه‌جانبه مورد توجه قرار دهیم، در حدود یک‌ونیم قرن از شروع وجه فرهنگی آن می‌گذرد. انقلابی که آغاز آن از تحولات اواسط دورۀ ناصرالدین شاه شروع و به مرور زمان در ابعاد فرهنگی و اجتماعی گسترش یافته و سپس به امور سیاسی تسری پیدا کرده و در نهایت در سال 1324 قمری در ایران پیروز شده و نظام سیاسی ـ حکومتی کشور را مشروطه کرد. اما طی دو دهه پس از آن و برخلاف امیدها، آرزوها و رؤیاهای انقلابیون، تیره‌ترین ایام چند قرن اخیر ایران رقم خورد. تجاوزات و مداخلات بی‌پایان قدرت‌های خارجی و به‌ویژه روس‌ها و انگلیس‌ها در امور داخلی ایران به اندازه‌ای رسید که کشور تقریباً در تحت کنترل آن دولت‌ها قرار گرفت. افزون بر آن از‌هم‌گسیختگی نظام حکومتی و دولتی ایران، درگیرشدن ناخواستۀ ایران در جنگ جهانی اول و وقوع قحطی گسترده در کشور از مهم‌ترین عوامل فروپاشی ایران در دو دهۀ پس از پیروزی انقلاب مشروطیت محسوب می‌شود.

چنین وضعیتی سبب شد از اوایل دهۀ 1300 به بعد تفکرات، نگرش‌ها و بینش‌ها و داوری‌های متفاوتی از جوهرۀ اندیشه و تفکر مشروطیت، در فضای عمومی جامعۀ ایران از جمله فضای سیاسی و فرهنگی کشور رواج یافته و پشتوانۀ دولت تمرکزگرایی شود که کمترین تعهد را نسبت به جوهرۀ انقلاب مشروطیت و نظام سیاسی ـ فرهنگی برآمده از آن نداشت.

مطبوعات یکی از مهم‌ترین دستاوردهای ورد افکار و تکنولوژی ارتباطی مدرن به ایران بوده و متقابلاً به‌نوبۀ خود نقش بسیار مهم و حیاتی در شکل‌گیری انقلاب مشروطیت در تمام ابعاد آن در ایارن داشت. انتشار روزنامۀ «وقایع اتفاقیه» هم‌زمان با شروع تحولات ساختاری در ایران شده و آن روزنامه افزون بر اینکه مظهری از آغاز تحولات به شمار می‌آید، متقابلاً تأثیر مهمی در روند انجام اصلاحات در ایران عصر ناصرالدین شاه باقی گذارد. به مرور زمان و با افزایش تعداد عناوین جراید چاپ‌شده، مطبوعات به یک قدرت تأثیرگذار در تحولات ایران بدل شد. هم‌زمان با گسترش مطبوعات فارسی‌زبان در میان جامعه‌های ایرانیان در خارج از کشور، از قاهره تا کلکته و از قفقاز تا جده و اروپا، افزون‌تر شدن قدرت مطبوعات را در تحولات داخلی ایران به همراه داشت. این روند به‌ویژه از اواسط عصر ناصرالدین شاه و با شروع انقلاب فرهنگی مشروطیت بیش از پیش نمایان شد.

از جمله مطالب مهم چاپ‌شده در صفحات مختلف جراید، مصاحبه‌هایی است که خبرنگاران و مدیران جراید در ایران و جراید فارسی‌زبان در خارج از کشور با مقامات، رجال و سیاست‌مداران ایرانی و غیرایرانی پیرامون وقایع، رویدادها، حوادث جاری کشور انجام می‌دادند. افزون بر آن و به درجه‌ای مهم‌تر و گسترده‌تر در ارتباط با موضوع‌های مشابه، خبرنگاران جراید، مطبوعات و خبرگزاری‌های خارجی نیز مقامات، رجال و شخصیت‌های ایرانی و خارجی را مورد سؤال قرار داده و با آنان گفتگو می‌کردند. از اواسط دورۀ قاجار به بعد گسترش مراودات اقتصادی، سیاسی، فرهنگی ایران با دیگر کشورها به‌ویژه کشورهای اروپایی و نیز گسترش روزافزون نفوذ قدرت‌های بزرگ اروپایی در خاورمیانه و ایران سبب اهمیت‌یافتن وقایع و رویدادهای ایران برای سیاست‌مداران و افکار عمومی کشورهای دیگر شد.

این کتاب گونه‌ای جدید از اطلاعات، مدارک و اسناد تاریخی پیرامون انقلاب مشروطیت بوده که نتیجۀ پژوهش‌های چندساله در یکی از مهم‌ترین منابع تاریخ معاصر ایران (مطبوعات و جراید چاپ‌شده در طول سال‌های اواسط دورۀ ناصرالدین شاه تا آغاز سلطنت رضاشاه) فراهم شده و با عنوان «مصاحبه با تاریخ‌سازان انقلاب مشروطیت» عرضه گردیده است. این مصاحبه‌ها توسط خبرنگاران، مدیران و اصحاب جراید و خبرگزاری‌های داخلی و خارجی با رجال، سیاست‌مداران و مقامات مختلف پیرامون وقایع، رویدادها، حوادث و مسائل ایران در ایام مشروطیت انجام شده است.

در مجموع مصاحبه‌های ارائه‌شده در این کتاب، شامل گفتگوهایی با عالی‌ترین مقامات سیاسی و رجال و دولت‌مردان ایرانی در عصر مشروطیت است. اشخاصی همچون محمدعلی شاه، احمدشاه، سردار سپه (رضاشاه بعدی)، رئیس‌الوزراها (نخست‌وزیران)، وزرا و اشخاص و رجال پرنفوذ آن دوره نظیر علما و مراجع تقلید همچون آیت‌الله طباطبایی، شیخ فضل‌الله نوری و آیت‌الله مدرس، شخصیت‌های ملی همچون ستارخان و رجال پرنفوذ غیردولتی همچون سردار اسعد بختیاری دوم، شیخ خزعل و صولت‌الدوله قشقایی که برخی از آنها ایفاگر نقش‌های مهمی در پیروزی انقلاب مشروطیت و همچنین شکل‌گیری و فرجام رویدادها و وقایع پس از آن بودند. اگر به مجموعۀ اشخاص مذکور، فهرستی از مصاحبه‌های مقامات سیاسی و نظامی خارجی مرتبط با ایران در دورۀ مشروطیت را نیز اضافه کنیم، شاهد مجموعۀ گفتگوهایی از رجال و سیاست‌مداران داخلی و خارجی از هستیم که به نحوی از انحاء در شکل‌گیری روند رویدادهای ایران در دو دهه بعد از انقلاب مشروطیت سهمی داشتند. مصاحبه‌های متعدد با سفرا و مقامات سیاسی و نظامی روسی، همچنین مصاحبه با سفیران و مقامات مختلف انگلیسی، آمریکایی، آلمانی، فرانسوی و ... در ایران پیرامون وضعیت ایران، روابط آن کشورها با ایران و اوضاع و احوال گذشته و آیندۀ ایران، حاوی نظرات و دیدگاه‌های گرانبهایی در تحلیل و بررسی وقایع عصر مشروطیت است.